Mỹ tuyên bố sẽ thu hồi “quyết liệt” thị thực của các du học sinh Trung Quốc, bước đi có thể ảnh hưởng rất lớn đến mối quan hệ học thuật giữa 2 nước.

Ngăn tiếp cận công nghệ nhạy cảm?

Trong thông báo ngày 28-5, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cho biết nhóm bị thu hồi thị thực gồm những người có liên hệ với chính quyền Trung Quốc hoặc đang theo học các lĩnh vực quan trọng. Ông cũng nói rằng Bộ Ngoại giao Mỹ sẽ sửa đổi các tiêu chí cấp thị thực để tăng cường xem xét kỹ lưỡng tất cả đơn xin thị thực trong tương lai từ Trung Quốc và đặc khu hành chính Hong Kong của nước này.

Sinh viên Trung Quốc dự lễ tốt nghiệp của Đại học Columbia. Ảnh: WSJ

Hôm 29-5, Bắc Kinh cho rằng Washington hành động vô cớ khi thu hồi thị thực của nhiều sinh viên Trung Quốc, đồng thời tuyên bố đã gửi công hàm phản đối.

Mỹ không nêu rõ “lĩnh vực quan trọng” nào sẽ bị nhắm mục tiêu. Nhưng vào tháng 3, một ủy ban thuộc Hạ viện Mỹ đã yêu cầu một số trường đại học trong nước cung cấp thông tin của công dân Trung Quốc đang theo học các chương trình khoa học, công nghệ, kỹ thuật và y học tiên tiến. John Moolenaar, chủ tịch ủy ban này, cáo buộc Trung Quốc đưa sinh viên vào các chương trình nghiên cứu hàng đầu để tiếp cận công nghệ nhạy cảm của Mỹ.

Theo Viện Giáo dục Quốc tế (IIE), phần lớn sinh viên Trung Quốc tại Mỹ học các môn liên quan đến khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học. Trong năm học 2023-2024, gần ¼ số sinh viên Trung Quốc theo đuổi chuyên ngành toán và khoa học máy tính, trong khi 17% học ngành kỹ thuật.

Số lượng sinh viên Trung Quốc tại Mỹ đã giảm từ mức 370.000 vào năm 2019 xuống còn hơn 277.000 năm 2024. Trung Quốc xếp thứ hai trong danh sách các quốc gia có lượng sinh viên học tại Mỹ nhiều nhất, chỉ sau Ấn Độ. 

Cách tiếp cận quyết liệt đối với du học sinh Trung Quốc diễn ra khi Tổng thống Donald Trump trong nhiệm kỳ thứ hai đang tìm cách kiểm soát “đòn bẩy” quyền lực tại các trường đại học Mỹ, đồng thời siết chặt các chính sách và chương trình “không phù hợp về ý thức hệ với quan điểm của ông”.

“Ảnh hưởng tiêu cực” của cả 2 nước

Gary Locke, cựu Đại sứ Mỹ tại Trung Quốc, lo ngại chính sách thị thực này sẽ “ảnh hưởng tiêu cực” đến giáo dục đại học, các viện nghiên cứu, khám phá khoa học và công ty khởi nghiệp của Washington. Theo ông, chính sách này sẽ thay đổi bối cảnh tranh giành nhân tài, đổi mới và tăng trưởng kinh tế ở Mỹ.

Các học giả Trung Quốc trong quá khứ đã đóng góp nghiên cứu và đổi mới thông qua quan hệ đối tác với Mỹ. Với việc sinh viên Trung Quốc chiếm gần 25% trong tổng số 1,1 triệu du học sinh quốc tế tại xứ cờ hoa, việc hạn chế khả năng học tập của họ sẽ có tác động sâu sắc không chỉ đến các trường đại học mà còn những cộng đồng địa phương xung quanh và thị trường lao động Mỹ. Đây là nơi sinh viên quốc tế từ lâu đã thúc đẩy tinh thần kinh doanh và đổi mới.

“Sinh viên quốc tế đặc biệt có tinh thần khởi nghiệp và khoảng 1/4 các công ty khởi nghiệp trị giá trên 1 tỉ USD có ít nhất một nhà sáng lập là sinh viên nước ngoài”, Stuart Anderson, Giám đốc điều hành Quỹ Quốc gia về Chính sách Mỹ, chia sẻ.

Kể từ năm 2000, hơn 50.000 học giả Trung Quốc có bằng tiến sĩ trong lĩnh vực khoa học và toán học đã ở lại Mỹ, theo đuổi nghiên cứu khoa học và thành lập các công ty khởi nghiệp với tổng giá trị lên tới 100 tỉ USD vào năm 2022. Các hãng này bao gồm 21 công ty trị giá trên 1 tỉ USD, còn được gọi là “kỳ lân”.

Số lượng 277.000 sinh viên Trung Quốc đã đóng góp trên 11 tỉ USD cho nền kinh tế Mỹ trong năm ngoái. Sinh viên nước ngoài thường phải trả mức học phí cao hơn, nhằm trợ cấp cho việc học của sinh viên Mỹ.

Chính sách thị thực của Mỹ với sinh viên Trung Quốc cũng có thể ảnh hưởng đáng kể đến quan hệ học thuật mà 2 nước đã gầy dựng trong hàng thập niên.

Các nhà lãnh đạo học thuật tại Mỹ trong nhiều năm đã nỗ lực kiềm chế sự thù địch ngày càng tăng đối với sinh viên và học giả Trung Quốc, vì nhận thấy lợi ích của quan hệ này lớn hơn rủi ro. Sự hợp tác đó tạo ra hàng chục ngàn bài báo khoa học mỗi năm, đạt được những tiến bộ lớn trong các lĩnh vực, từ dự báo động đất đến điều trị bệnh.

Liên minh học thuật này đã được vun đắp trong nhiều thập niên kể từ khi 2 quốc gia nối lại quan hệ ngoại giao vào những năm 1970. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc là những đồng tác giả quốc tế thường xuyên nhất của các đồng nghiệp Mỹ trong các bài báo trên tạp chí khoa học và kỹ thuật. Đây đều là những cường quốc nghiên cứu.

HẠNH NGUYÊN (Theo AP, Washington Post)