Hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KHCN&ÐMST) tại trường đại học (ÐH) đóng vai trò quan trọng trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Từ các chủ trương, chính sách khuyến khích của Ðảng, Nhà nước, các trường ÐH đầu tư nguồn lực, tìm giải pháp phát triển KHCN&ÐMST.

Sinh viên và giảng viên Trường ÐH Cần Thơ thực hành tại phòng thí nghiệm.

Thành tựu về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Theo TS Vũ Thanh Bình, Phó Cục trưởng Cục Khoa học, Công nghệ và Thông tin thuộc Bộ Giáo dục và Ðào tạo (GD&ÐT), năm 2024, hoạt động KHCN của các đơn vị trực thuộc Bộ đã góp phần nâng cao tiềm lực KHCN, nhất là nhân lực KHCN đã phát triển, thể hiện qua tỷ lệ tiến sĩ/tổng số giảng viên ngày càng tăng. Tất cả các tổ chức KHCN đều tham gia, thực hiện các hoạt động phục vụ phát triển GD&ÐT, có những đóng góp nhất định vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, CNH, HÐH đất nước.

Qua thống kê từ các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ÐT, năm 2024, cán bộ giảng viên đã công bố 9.249 bài báo trên các tạp chí khoa học uy tín trong nước. Số lượng công bố khoa học Q1, Q2 trên tạp chí thuộc danh mục Web of Science (WoS) là 2.258 bài; số lượng công bố khoa học trên tạp chí thuộc cơ sở dữ liệu Scopus là 3.202 bài… Thông qua hoạt động KHCN, mối quan hệ hợp tác giữa trường ÐH và khu vực doanh nghiệp được tăng cường, hợp tác quốc tế được đẩy mạnh. Các trường ÐH thu hút thêm nhiều nguồn lực, tạo điều kiện nâng cao năng lực nghiên cứu và nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực.

Trường ÐH Cần Thơ là một trong các cơ sở đào tạo tiên phong trong hoạt động KHCN&ÐMST. Năm 2024, trường có 676 nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, với tổng kinh phí 135 tỉ đồng. Các lĩnh vực nông nghiệp, thủy sản, môi trường, công nghệ thông tin và các ngành liên quan là thế mạnh hợp tác quốc tế của trường. Trường đã công bố 2.128 bài báo khoa học trong và ngoài nước; sở hữu trí tuệ 3 bằng độc quyền sáng chế/giải pháp hữu ích, 2 bằng độc quyền nhãn hiệu và nộp 14 hồ sơ đăng ký xác lập quyền sở hữu trí tuệ… Theo GS.TS Trần Ngọc Hải, Phó hiệu trưởng Trường ÐH Cần Thơ, thời gian qua, Ðảng, Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách đẩy mạnh ứng dụng, phát triển KHCN, thúc đẩy ÐMST và chuyển đổi số. Cùng với đó là sự quan tâm chỉ đạo sâu sát của Ðảng ủy, Hội đồng trường, Ban giám hiệu, sự phối hợp nhịp nhàng của các đơn vị trong hoạt động KHCN, ÐMST và hợp tác quốc tế. GS.TS Trần Ngọc Hải cho biết: “Nhà trường còn có mạng lưới kết nối địa phương và doanh nghiệp rộng, thế mạnh trong hợp tác quốc tế, các đơn vị chủ động phát triển đối tác. Viên chức, người lao động của trường tích cực tìm kiếm nguồn lực cho các hoạt động KHCN, ÐMST”.

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Trào, Phó Hiệu trưởng Trường ÐH Sư phạm Hà Nội, trước năm 2017, số lượng công bố quốc tế của trường không nhiều, gần như tất cả đều là các công bố trong lĩnh vực toán học và khoa học tự nhiên. Sự ra đời của chính sách khuyến khích, phát triển KHCN, ÐMST của quốc gia tạo động lực cho các giảng viên đầu tư và tập trung nghiên cứu hơn. Cùng với đó, từ năm 2017 đến nay, lãnh đạo nhà trường đã ban hành nhiều chính sách nhằm khuyến khích các giảng viên nghiên cứu, công bố quốc tế, chuyển giao công nghệ, góp phần thúc đẩy phát triển hệ sinh thái KHCN&ÐMST; số lượng các bài báo công bố trong nước và quốc tế giai đoạn 2017-2024 tăng lên đáng kể, từ 112 bài báo thuộc WoS/Scopus vào năm 2017 nâng lên 229 bài báo vào năm 2024.

Phát triển KHCN&ÐMST tạo nền tảng đào tạo nguồn nhân lực  

Tại Hội nghị triển khai hoạt động KHCN năm 2025 được Bộ GD&ÐT tổ chức ở Trường ÐH Cần Thơ vừa qua, các đại biểu cho rằng hoạt động KHCN&ÐMST ở các trường ÐH vẫn còn một số khó khăn, cần sự hỗ trợ từ Trung ương cũng như tự đầu tư nguồn lực từ chính các cơ sở đào tạo. Chẳng hạn, việc đầu tư tài chính từ ngân sách nhà nước còn thấp; đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng cho hoạt động KHCN thiếu đồng bộ, chưa chú trọng các nhóm nghiên cứu gắn với các ngành đào tạo; cơ chế chính sách thu hút đội ngũ giảng viên tham gia nghiên cứu khoa học của các cơ sở giáo dục ÐH chưa hấp dẫn và hiệu quả…

Thời gian qua, Trường ĐH Cần Thơ đầu tư nguồn lực cơ sở vật chất, trang thiết bị thực hành phục vụ hoạt động KHCN. Trong ảnh: Một góc Tòa nhà công nghệ cao, Trường ĐH Cần Thơ. 

Theo GS.TS Trần Ngọc Hải, Phó Hiệu trưởng Trường ÐH Cần thơ, nhằm nâng cao chất lượng các hoạt động KHCN, ÐMST và hợp tác quốc tế, cần thành lập quỹ hoạt động KHCN, xây dựng cơ chế khuyến khích doanh nghiệp, cá nhân tham đóng góp nguồn vốn cho các hoạt động KHCN&ÐMST; đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong việc thu hút nguồn chuyên gia và nguồn vốn (đề tài/dự án quốc tế) như tạo điều kiện thông thoáng, giảm thủ tục hành chính, thủ tục cấp giấy phép lao động, visa cho các chuyên gia. Cũng cần đẩy mạnh cơ chế khuyến khích tăng cường sở hữu trí tuệ, định giá tài sản trí tuệ, ươm tạo, chuyển giao công nghệ và khởi nghiệp; ưu đãi thuế và tiếp cận vốn vay cho các cơ sở giáo dục ÐH trong lĩnh vực KHCN và ÐMST. Ðồng thời, có chính sách, cơ chế cho chương trình nghiên cứu dài hạn hoặc theo giai đoạn nhằm đeo đuổi tạo ra sản phẩm, quy trình công nghệ ứng dụng vào thực tế sản xuất, góp phần phát triển kinh tế - xã hội; kèm theo là cơ chế chấp nhận độ trễ, rủi ro, cơ chế khuyến khích cho nhà khoa học. 

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Trào, Phó Hiệu trưởng Trường ÐH Sư phạm Hà Nội, khó khăn hiện nay của trường là cơ sở vật chất phục vụ nghiên cứu còn thiếu, cũ, không đồng bộ; kinh phí thực hiện nghiên cứu còn hạn hẹp, chưa đáp ứng, chưa thu hút được thời gian và công sức của các giảng viên. Các kết quả nghiên cứu chưa được chuyển giao thành các sản phẩm hỗ trợ trực tiếp vào đời sống, phục vụ phát triển khoa học kỹ thuật, công nghệ, phát triển kinh tế xã hội… PGS.TS Nguyễn Văn Trào kiến nghị: Ðể phát triển KHCN&ÐMST, cần cho phép khoán chi vật tư, hóa chất tiêu hao khi thực hiện nghiên cứu khoa học (NCKH), không thông qua đấu thầu và có quyền thay đổi trong quá trình thực hiện nhiệm vụ KHCN; miễn thuế thu nhập doanh nghiệp cho khoản kinh phí đầu tư KHCN; miễn thuế thu nhập cá nhân cho các khoản thu từ NCKH. Ðề tài/dự án KHCN cấp Bộ GD&ÐT nên tăng mức kinh phí, yêu cầu sản phẩm chất lượng, cho phép gia hạn và có thời gian chờ sản phẩm công bố…

Theo lãnh đạo Bộ GD&ÐT, thời gian qua, Ðảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách phát triển KHCN&ÐMST. Ðặc biệt, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển KHCN, ÐMST và chuyển đổi số quốc gia, đã tạo động lực mạnh mẽ phát triển KHCN&ÐMST, là cơ hội cho các cơ sở giáo dục đẩy mạnh NCKH gắn với đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao.

Thứ trưởng Bộ GD&ÐT Nguyễn Văn Phúc cho rằng, các cơ sở giáo dục ÐH lập tức tổ chức quán triệt, triển khai các chủ trương, chính sách của Ðảng và Nhà nước về phát triển KHCN. Từ đó, rà soát định hướng chiến lược, phát triển KHCN&ÐMST, chuyển đổi số trong giáo dục để có điều chỉnh kịp thời, áp dụng vào thực tế để triển khai. Các cơ sở giáo dục đại học cần tăng cường hợp tác đào tạo trong và ngoài nước, chuyển giao ứng dụng KHCN tiên tiến giữa các nước để áp dụng vào thực tiễn giáo dục tại địa phương… PGS.TS Nguyễn Văn Phúc nhấn mạnh: “Bên cạnh ghi nhận và tìm giải pháp tháo gỡ khó khăn để thúc đẩy phát triển KHCN&ÐMST, thì các trường cần đặc biệt ưu tiên đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho nền kinh tế số hiện nay ở các ngành: giao thông vận tải, điện, công nghệ bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI). Ðồng thời cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát nội bộ trong sử dụng nguồn lực, cơ sở vật chất, sử dụng hợp lý, hiệu quả, tránh lãng phí”.