Thời gian gần đây, nhiều mặt hàng nông sản rơi vào cảnh “được mùa mất giá, được giá mất mùa” khiến nông dân điêu đứng. Rất nhiều cuộc họp bàn sâu về đảm bảo đầu ra cho nông sản, với nhiều ý kiến đề xuất của các chuyên gia đầu ngành, các ngành chức năng địa phương. Tuy nhiên, đầu ra của nhiều nông sản vẫn bấp bênh, thiếu liên kết “4 nhà” (nông dân - doanh nghiệp - nhà nước - nhà khoa học). Chính điều này khiến không ít nông dân làm ra sản phẩm chịu thiệt thòi.

Tiền Giang được mệnh danh là “Vương quốc trái cây” của ĐBSCL, với diện tích trên 67.000ha, sản lượng gần 1 triệu tấn/năm. Tỉnh khẳng định thế mạnh vượt trội của mình về trái cây nhiệt đới đặc sản như: vú sữa Lò Rèn, thanh long Chợ Gạo, sơ ri Gò Công, khóm Tân Lập, bưởi lông Cổ Cò, sầu riêng Ngũ Hiệp, xoài cát Hòa Lộc… Có thể nói, đến Tiền Giang bất cứ mùa nào cũng được thưởng thức trái ngon. Nơi đây được thiên nhiên ưu đãi, tạo nên nhiều loại trái cây đặc thù mà ít nơi nào có được. Tuy nhiên, phần lớn các loại trái cây này đều chịu cảnh “được mùa mất giá, được giá mất mùa” và chủ yếu tiêu thụ qua kênh thương lái.

Thương lái mua khóm đạt tiêu chuẩn VietGAP ở huyện Tân Phước, tỉnh Tiền Giang.

Nông dân trồng rau an toàn kỳ cựu Nguyễn Văn Hải, ở xã Thân Cửu Nghĩa, huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang, cho biết: “Bao năm nay, khi điều kiện sản xuất của nhà vườn khó khăn, rau hút hàng thì thương lái giành giật mua. Khi thời tiết thuận lợi, được mùa, sản lượng tăng, thương lái lại ép giá; thậm chí bỏ nông dân, dẫn đến tình trạng rau quá lứa phải nhổ bỏ!”. Còn ông Lê Minh Nam, trồng cam sành nhiều năm ở xã Mỹ Lợi A, huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang cho rằng, tình trạng “tranh mua” của thương lái khi khan hiếm nguồn hàng và ép giá khi hàng hóa dồi dào khiến nông dân mất phương hướng, không biết chọn trồng cây gì, nuôi con gì để mang lại hiệu quả kinh tế cao. “Nhà nước vẫn khuyến khích các doanh nghiệp tiêu thụ nông sản qua hợp đồng, nhưng trên thực tế các doanh nghiệp chưa có sự liên kết với nông dân, mà chủ yếu ký hợp đồng qua thương lái. Do đó, nông dân vẫn là người chịu thiệt thòi nhất”- ông Nam nói.

Từ trước đến nay, sản xuất nông nghiệp khó khăn nhất vẫn là ở khâu tiêu thụ hàng hóa. Liên kết “4 nhà” đã được các cơ quan chức năng đề cập rất nhiều lần, nhưng trên thực tế chưa mang lại hiệu quả. Tiêu thụ hàng hóa nông sản chủ yếu phụ thuộc vào thương lái, nên tồn tại nghịch lý: Nông dân bán giá thấp, trong khi người tiêu dùng phải mua giá cao! Không thể phủ nhận vai trò của thương lái trong việc tổ chức thu mua nông sản cho nông dân, nhưng chính sự phụ thuộc quá nhiều vào hệ thống thương lái làm bức tranh thị trường nông sản chưa sáng sủa. Theo Tiến sĩ Nguyễn Văn Hòa, Viện Phó Viện Nghiên cứu Cây ăn quả miền Nam, nông dân phụ thuộc vào thương lái, nên thương lái mua với giá thấp hơn thị trường là điều không tránh khỏi. Điều này làm chi phí trung gian tăng nhiều, nên sản phẩm khi đến tay người tiêu dùng bị đẩy lên quá cao, trong khi thu nhập của nông dân vẫn rất thấp.

Tiến sĩ Võ Mai, Phó Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam cho rằng, sản xuất nông nghiệp của nước ta hiện còn manh mún, nhỏ lẻ, mạnh ai nấy làm. Mặt khác, thị trường nông sản cũng chưa xây dựng được chuỗi cung ứng tiến bộ, trong khi đó chợ đầu mối hiện đại ít, chủ yếu là chợ truyền thống. Điều này dẫn đến việc ứng dụng công nghệ, kỹ thuật tiên tiến, nhất là công nghệ sau thu hoạch như: sơ chế, đóng gói, bảo quản, chế biến, vận chuyển kém, khiến thất thoát sau thu hoạch cao (hiện khoảng 30-40%). “Làm được 1 tấn mà có đến 300-400kg bị hư hỏng, thất thoát thì còn đâu lợi nhuận. Giá bán cao cũng không thể cạnh tranh, trong khi công nghệ sau chế biến thì hầu như không có. Chẳng hạn như trái mãng cầu dù được sản xuất theo tiêu chuẩn an toàn, nhưng khi mang vào hội nghị thì rệp vẫn bám đầy xung quanh”- tiến sĩ Võ Mai nói.

Để bảo đảm đầu ra ổn định cho các mặt hàng nông sản, các ngành chức năng đề xuất cần nâng cao chất lượng sản phẩm, bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm và nguồn gốc xuất xứ để tạo thương hiệu cho từng loại nông sản. Có thương hiệu, chỉ dẫn địa lý rõ ràng thì hàng nông sản sẽ có giá trị cao hơn, tăng tính cạnh tranh trên thị trường. Vấn đề quảng bá, xúc tiến thương mại, trong đó bao gồm dự báo, tìm kiếm thị trường, giới thiệu sản phẩm để có định hướng sản xuất. Theo tiến sĩ Võ Mai, phải đẩy mạnh hơn nữa việc liên kết “4 nhà” nhằm khuyến khích người sản xuất nông nghiệp địa phương liên kết với các đầu mối tiêu thụ để sản xuất theo đơn đặt hàng, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế trên cùng một đơn vị diện tích canh tác. Sản xuất, tiêu thụ hàng hóa phải có hợp đồng, bảo đảm đầu ra ổn định cho nông sản, tránh sự tùy tiện trong sản xuất cũng như thương mại.

Bài, ảnh: Khải Ca