Tại Bảo tàng Hải quân, trong khu vực tài liệu, hiện vật về Đoàn tàu Không số trưng bày 1 chiếc đèn hành trình. Đây là chiếc đèn hành trình của con tàu gỗ gắn máy do đồng chí Bông Văn Dĩa làm thuyền trưởng đi trinh sát chuyến đầu tiên mở đường Hồ Chí Minh trên biển.

Năm 1962, chính quyền Mỹ-ngụy thực hiện bình định miền Nam Việt Nam và đẩy mạnh chiến tranh đặc biệt nhằm đè bẹp, tiêu diệt cách mạng miền Nam. Trước tình hình đó, Bộ Chính trị đã ra nghị quyết phải tập trung mọi nguồn lực cho chiến trường miền Nam, nhất là vũ khí, khí tài. Song song với tổ chức xây dựng lực lượng, Đoàn 759 cùng với các cơ quan chức năng của Bộ Tổng Tham mưu triển khai nghiên cứu tình hình trên biển từ vịnh Bắc Bộ đến khu vực Cà Mau. Các cơ quan tập trung nghiên cứu hoạt động tuần tra, kiểm soát trên biển của Hải quân Mỹ-ngụy; nghiên cứu, lựa chọn địa điểm giao hàng ở các tỉnh Nam Bộ và Nam Trung Bộ, đồng thời chuẩn bị mọi mặt cho chuyến tàu đi trinh sát mở đường vận tải trên biển.

Để đảm bảo bí mật, vượt qua được sự kiểm soát của lực lượng hải quân địch, một chiếc thuyền máy của đội thuyền Bạc Liêu (Cà Mau) hoạt động trên vùng biển Nam Bộ vào Quảng Bình được sửa chữa làm tàu đi trinh sát. Chuyến công tác đầu tiên này có 6 người: Đồng chí Bông Văn Dĩa, Đội trưởng Đội thuyền Bạc Liêu làm thuyền trưởng; đồng chí Lê Thanh Lồng (Hai Tranh) làm thuyền phó. Các đồng chí: Ngô Văn Tần (Năm Kỷ), Trần Bá Phước (Tư Phước), Nguyễn Văn Dụng (Sáu Dũng), Cao Văn Cửa (Bảy Cửa) là đội viên của Đội thuyền Bạc Liêu làm thủy thủ.

Chuẩn bị cho chuyến đi, các đồng chí trở về miền Nam đã xóa hết dấu vết ở miền Bắc, đồng chí Bông Văn Dĩa học thuộc lòng các chỉ thị và một số mật danh để khi nghiên cứu xong thì liên lạc bằng điện đài báo cáo tình hình thực hiện nhiệm vụ…

Đèn hành trình của con tàu đi trinh sát mở đường Hồ Chí Minh trên biển trưng bày tại Bảo tàng Hải quân. Ảnh: Hoàng Minh

Công tác chuẩn bị đã hoàn tất, đêm ngày 10/4/1962, chiếc thuyền máy cùng đoàn công tác lặng lẽ rời cửa sông Nhật Lệ, tỉnh Quảng Bình. Để giữ bí mật, thuyền đi ngược lên hướng Bắc khoảng 50 hải lý, sau đó chuyển hướng Nam.

8 giờ ngày 14/4/1962, thuyền đến vùng biển Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, cách bờ khoảng 150 hải lý thì gặp hai tàu Mỹ từ hướng Philippines chạy tới. Hai tàu Mỹ bám theo, sau đó chạy vòng quanh thuyền của ta soi xét, đe dọa. Có lúc chúng lượn sát vào thuyền của ta chỉ còn cách vài chục mét. Anh em trên thuyền rất bình tĩnh đóng vai dân chài ra khơi đánh cá bị gió đẩy ra xa bờ. Để đối phó với tình huống bất trắc, các đồng chí đã bí mật thủ tiêu hết hải đồ, la bàn… Quần thảo, soi xét, thấy không có gì nghi ngờ, đến 14 giờ cùng ngày, tàu địch mới rời đi để thuyền ta tiếp tục hải trình.

Không còn hải đồ và la bàn, anh em phải lái thuyền theo kinh nghiệm đi biển của mình. 7 giờ ngày 15/4/1962, anh em trên thuyền phát hiện thấy Cù Lao Thu và từ đây dựa vào đảo để xác định hướng đi tới vùng biển Cà Mau. Chiều ngày 18/4, thuyền vào tới cửa Bồ Đề thuộc xã Tân Ân, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau và tiếp tục hành trình vào cửa Rạch Ráng. Dò hỏi nhân dân ở đây về tình hình địch, thấy không có gì “găng” lắm, lúc ấy cả đội mới tin chắc chuyến đi đã thắng lợi. Thuyền trưởng Bông Văn Dĩa tổ chức đi do thám tình hình tại xóm Rạch Gốc. Tại đây, đội thuyền đã bắt liên lạc được với đồng chí Phan Văn Nhờ (Tư Mau) cùng đội vũ trang được Khu ủy cử đi đón thuyền. 10 giờ đêm ngày 18/4, thuyền cập bến Vàm Lũng an toàn. Chuyến đi trinh sát đầu tiên mở Đường Hồ Chí Minh trên biển đã thành công tốt đẹp.

Sau những chuyến vượt biển, chiếc thuyền gắn máy đã không còn nữa nhưng chiếc đèn hành trình trên con tàu đi trinh sát mở đường năm xưa vẫn được lưu giữ, trưng bày tại Bảo tàng Hải quân. Hiện vật quý này đã minh chứng cho ý chí quật cường, tinh thần dũng cảm, sáng tạo của quân và dân ta trong quá trình vận tải trên đường Hồ Chí Minh trên biển chi viện cho chiến trường, góp phần giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc.

Phan Hằng (Báo Hải quân Việt Nam)