Trên thực tế, có nhiều trường hợp người thân, bạn bè, hàng xóm... do thông cảm hoàn cảnh của nhau mà cho mượn đất, nhưng chỉ thỏa thuận miệng, không có giấy tờ (không lập hợp đồng mượn tài sản), không có thỏa thuận về thời gian mượn đất. Đến khi chủ đất cần sử dụng, muốn lấy lại thì người mượn đất không muốn trả. Có trường hợp bên mượn đất yêu cầu bên cho mượn phải hoàn trả chi phí phát sinh làm tăng giá trị đất, hỗ trợ di dời đến chỗ ở khác thì mới giao trả đất. Thậm chí có trường hợp người mượn đất đăng ký luôn quyền sử dụng trên phần đất đó... Tranh chấp, mâu thuẫn giữa các bên là điều chắc chắn xảy ra.

Đất đai khi cho mượn để ở hay canh tác phải có văn bản xác nhận của chính quyền địa phương nhằm tránh những hậu quả pháp lý về sau (ảnh minh họa).

Gia đình ông V.V.Q ở xã Long Phú, tỉnh Vĩnh Long, cho bà P.T.P mượn đất để ở và canh tác từ năm 1980. Đến năm 1994, bà P tiến hành xây dựng nhà ở kiên cố trên phần đất mượn, lúc này gia đình ông Q không đồng ý. Do phát sinh tranh chấp, ông Q yêu cầu bà P trả lại đất, bà P cho rằng đã mua đất từ cha ông Q, nhưng bà P không có giấy tờ chứng minh việc mua đất. Ông Q nhờ chính quyền địa phương giải quyết nhưng không thành, nên khởi kiện vụ việc tại tòa án.

Năm 2002, tòa án xét xử công nhận quyền sử dụng đất cho ông Q, buộc bà P trả lại đất cho gia đình ông Q. Tuy nhiên, từ đó đến nay, bà P vẫn không giao trả đất. Theo ông Q, nhiều năm qua, để đòi lại đất, gia đình rất mệt mỏi. Ngày trước, cha ông thấy bà P nghèo, không nơi ở, mới thương tình cho mượn đất, không hề lấy tiền bạc gì. Vậy mà nay gia đình ông lại vướng vào hành trình gian nan đòi lại đất. Ông Q vẫn đang tiếp tục liên hệ cơ quan chức năng đề nghị giúp đỡ do bà P cố tình làm khó không giao trả đất.

Gia đình bà L.T.T.H, ở phường Bình Thủy, nhiều năm nay cũng tất tả ngược xuôi vì đòi đất.

Theo bà H, trước đây, ông nội của bà có cho gia đình ông N.K.H mượn ở nhờ 60m2 đất. Qua thời gian sử dụng, gia đình ông K.H lấn chiếm thêm. Đỉnh điểm vào năm 1989, gia đình ông K.H đi đăng ký giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thì gia đình bà H mới phát hiện và ngăn cản. Tranh chấp của hai nhà bắt đầu từ đó và phải chờ phán quyết của tòa án.

Qua tài liệu của cơ quan chức năng, nguồn gốc đất được xác nhận là của gia đình bà H. Gia đình ông K.H thì cho rằng đất này là do ông bà, cha mẹ ông để lại, gia đình sử dụng và có đóng thuế, riêng giấy mua bán ngày trước qua nhiều năm thất lạc nên không còn.

Từ những chứng cứ thu thập, năm 2024, tòa án đã phân xử công nhận quyền sử dụng đất cho gia đình bà H và bà H có trách nhiệm hoàn trả giá trị công tôn tạo, giữ gìn, làm tăng giá trị đất cho gia đình ông K.H. Dù có phán quyết của tòa án nhưng hành trình giao trả đất của hai bên vẫn chưa có hồi kết.

Hai vụ việc trên cho thấy, việc cho mượn đất mà không có giấy tờ rõ ràng sẽ kéo theo nhiều hệ lụy rất phiền phức, gây mất thời gian và tiền bạc của người trong cuộc.

Theo luật sư Lê Ngọc Trường Giang, Văn phòng Luật sư Nguyễn Đăng Thắng, khi cho người khác mượn đất, chủ đất phải lập văn bản có xác nhận của chính quyền địa phương. Đồng thời, người sử dụng đất hợp pháp cần theo dõi hiện trạng đất, tránh bị lấn chiếm hoặc sử dụng trái phép.

Cũng theo luật sư Giang, nếu có tranh chấp xảy ra, tòa án xử, bản án có hiệu lực, bên phải thi hành không tự nguyện thi hành án thì người sử dụng đất hợp pháp có quyền yêu cầu cưỡng chế thi hành án theo Điều 7 và Điều 9 Luật Thi hành án dân sự năm 2008 (sửa đổi năm 2014). Trường hợp cố tình không thi hành án, có thể bị xử lý hình sự theo Điều 380, Bộ luật Hình sự năm 2015 (tội không chấp hành án). 

Bài,  ảnh: PHI YẾN