Mỗi năm Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có 8-10 triệu tấn lúa hàng hóa, xuất khẩu trên 3 triệu tấn gạo, đem lại hơn 1 tỉ USD cho đất nước. Thế nhưng, nơi đây chỉ có vài kho trữ lúa gạo (silo) với tổng công suất vài chục ngàn tấn, mới đáp ứng khoảng 10% nhu cầu. Đây là vấn đề bất cập trong tồn trữ lúa gạo xuất khẩu hiện nay của ĐBSCL...

Doanh nghiệp hạn chế khả năng trữ lúa-gạo

Mặc dù, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các ngân hàng thương mại hỗ trợ cho vay mua hết lượng lúa hàng hóa trong dân, nhưng doanh nghiệp lại gặp khó khăn, lúng túng về điều kiện kho chứa lúa gạo.

Qua hơn 2 thập niên xuất khẩu gạo, ĐBSCL đã xảy ra nhiều lần tình trạng này. Vụ đông-xuân 1997, ĐBSCL có đến 4 triệu tấn lúa hàng hóa tồn đọng. Tháng 4-1997, Chính phủ chỉ đạo các ngân hàng hỗ trợ vốn mua gạo xuất khẩu và các doanh nghiệp phải mua hết lượng lúa hàng hóa cho nông dân, với giá 1.500 đồng/kg. Trong khi đó, toàn bộ kho chứa tại các tỉnh ĐBSCL thời điểm đó khoảng 388.400 tấn, chỉ đáp ứng khoảng 10% nhu cầu thực tế... Yêu cầu thu mua nhanh số lúa hàng hóa của nông dân ở thời vụ thu hoạch 4-5 triệu tấn là quá tải, doanh nghiệp không thể thực hiện được vì khó khăn về tài chính và không có kho dự trữ. Do đó, lúa ứ đọng đến tháng 5, làm giá lúa hạ xuống thấp. Vụ này, đã làm nông dân ĐBSCL thiệt hại hàng trăm tỉ đồng và gặp khó khăn cho vụ mùa tiếp theo.

Đóng gói gạo xuất khẩu tại một nhà máy lau bóng gạo xuất khẩu ở huyện Thốt Nốt, TP Cần Thơ. Ảnh: KHÁNH TRUNG

Từ năm 1997 đến nay, qua hơn 10 năm nhưng tình hình kho tồn trữ lúa gạo xuất khẩu ĐBSCL vẫn chưa được cải thiện. Hiện nay, ĐBSCL có 3 silo tại Sóc Trăng, Cần Thơ, Đồng Tháp, tổng công suất 30.000 tấn, đã được đầu tư xây dựng từ lâu, còn lại hầu hết là các doanh nghiệp sử dụng các kho thu mua lúa gạo thời bao cấp để dự trữ lúa gạo. Hiện các kho này đã xuống cấp và không đảm bảo được chất lượng bảo quản lúa gạo. Các doanh nghiệp cho biết, vấn đề hiện nay là thiếu kho trữ gạo trầm trọng, những kho đang có thì hầu hết không đạt chuẩn. Vì vậy, không thể tạm trữ lúa gạo lâu dài để chờ giá lên. Trong khi đầu tư mới các kho trữ lúa gạo của vựa lúa ĐBSCL rất ít và chưa đáp ứng nhu cầu. Năm 2004-2005, Chợ trung tâm nông sản Thanh Bình (Công ty lương thực Đồng Tháp), là chợ đầu mối lúa gạo lớn nhất ĐBSCL, cũng chỉ đầu tư được 2 kho lúa gạo có tổng công suất 25.000 tấn. Doanh nghiệp cũng không có khả năng trữ lúa gạo kéo dài, lâu nhất cũng được 3-4 tháng. Còn nhà nông, lâu nay vẫn quen chứa lúa trong bồ, gần đây lại chứa lúa trong bao và chỉ có thể trữ 3-5 tấn trong thời hạn từ 1 tháng đến 1,5 tháng.

Xây dựng hệ thống kho dự trữ - việc cần làm!

Ông Nguyễn Quốc Vọng (Viện nghiên cứu rau hoa quả Gosford, Bộ Nông nghiệp New South Wales (Úc)), có nhiều nghiên cứu về nông nghiệp Việt Nam và ĐBSCL, cho rằng: “ Xuất khẩu lúa gạo của Việt Nam đã làm nên kỳ tích, vượt qua đích 1 tỉ USD. Tuy nhiên, khi quan sát dây chuyền sản xuất của ngành lúa nước ở ĐBSCL vẫn đang còn ứng dụng những kỹ thuật canh tác rất thô sơ, đa số nông dân, vốn là những người làm nên kỳ tích, vẫn cấy bằng tay, gặt bằng liềm, gánh lúa bằng vai, phơi lúa trên đường lộ hoặc trên sân nhà. Chỉ có một số nông dân sử dụng máy cày, máy cấy. Lại càng ít thấy một giàn máy sấy, một dãy silo có sức chứa hàng nghìn tấn để trữ lúa, gạo cho nông dân”.

GSTS Bùi Chí Bửu, Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp miền Nam, đã từng nhiều năm gắn bó nghiên cứu sản xuất lúa gạo ĐBSCL, trăn trở: “ Cả ĐBSCL, hệ thống kho tàng dự trữ lúa gạo của nông dân chỉ có khả năng giữ trung bình 2 tháng/năm là con số đáng lo ngại...”.

Các chuyên gia lúa gạo cho rằng, ĐBSCL cần nên nghiên cứu cách làm của Thái Lan, nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Đó là các chính sách như bảo hộ nông phẩm cho người sản xuất, điều hòa cung cầu khi giá cả gạo biến động, cho vay thế chấp bằng gạo khi giá cả gạo trong nước bị giảm mạnh để người nông dân giữ lúa chờ giá lên. Bên cạnh sản xuất, Thái Lan còn có những chính sách hỗ trợ xuất khẩu như cho nhà sản xuất gạo vay vốn dài hạn, lãi suất thấp, nhà nước mua lại gạo của các nhà xuất khẩu, chịu chi phí lưu kho, bảo quản, vận chuyển khi giá gạo thế giới giảm. Nhà nước trực tiếp đàm phán các hiệp định gạo với chính phủ nước ngoài nhằm mở rộng thị trường. Để nâng cao chất lượng xuất khẩu gạo, Nhà nước rất chú trọng tiêu chuẩn hóa các cơ sở xay xát, đầu tư công nghệ chế biến như hệ thống kho tàng, bảo quản...

Với sản lượng lúa gạo hàng hóa cả chục triệu tấn như hiện nay, ĐBSCL phải có khoảng 40 silo (mỗi silo chứa 10.000 tấn) mới đáp ứng nhu cầu. Đầu tư mỗi silo 10.000 tấn, cần khoảng 3,7 triệu USD. Như vậy, số tiền đầu tư cho hệ thống silo ĐBSCL sẽ lên đến hơn 100 triệu USD. Tuy số tiền lớn nhưng giải pháp rất khả thi có ý kiến cho rằng, nếu nhà nước lấy tiền thu thuế xuất khẩu gạo hoặc lợi nhuận từ xuất khẩu gạo để đầu tư xây dựng hệ thống silo và các silo này có thể dự trữ không chỉ vài tháng như các doanh nghiệp vẫn làm và có thể kéo dài hàng năm, chờ cơ hội tốt nhất đến sẽ xuất khẩu, mà còn góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh về giá lúa gạo trên thương trường quốc tế!

QUANG HẢI