Theo quy định tại Điều 43, Điều 44 của Bộ luật Hình sự năm 1999, sửa đổi bổ sung năm 2009 quy định thời gian bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn trước khi bị kết án và giai đoạn đang chấp hành hình phạt tù đều được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù. Tuy nhiên, Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi đã gộp quy định tại Điều 43, 44 của Bộ luật Hình sự năm 1999, sửa đổi bổ sung năm 2009 thành quy định tại Điều 49 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi; dẫn đến việc hiểu và vận dụng khác nhau trong quá trình áp dụng pháp luật.

Bị cáo Nguyễn Lang Thùy bị TAND TP Cần Thơ đưa ra xét xử về tội tham ô tài sản sau thời gian áp dụng biện pháp chữa bệnh bắt buộc. Ảnh: S.H

Điều 49 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi quy định:

1. Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự. Viện kiểm sát hoặc Tòa án căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh.

2. Người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó có thể phải chịu trách nhiệm hình sự.

3. Người đang chấp hành hình phạt tù mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, nếu không có lý do khác để miễn chấp hành hình phạt, thì người đó phải tiếp tục chấp hành hình phạt.

Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù.

Với cách diễn đạt như trên, có thể hiểu rằng thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù chỉ áp dụng trong giai đoạn đang chấp hành hình phạt tù. Trong khi đó, Bộ luật Hình sự năm 1999, sửa đổi bổ sung năm 2009 quy định: “Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù” trong một điều luật độc lập (Điều 44), dẫn chiếu đến điều 43. Đồng thời bản thân điều luật này đã định nghĩa thời gian bắt buộc chữa bệnh theo điều 43 được hiểu là khoảng thời gian từ khi có quyết định bắt buộc chữa bệnh đến khi có quyết định đình chỉ thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh nên nó được áp dụng trong giai đoạn trước khi bị kết án và giai đoạn đang chấp hành hình phạt tù theo quy định của khoản 2, 3 Điều 43 Bộ luật Hhình sự năm 1999, sửa đổi bổ sung năm 2009.

Ngược lại, Điều 49 của Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi đã được thiết kế thành 3 khoản cụ thể nhưng chỉ có khoản 3 mới có quy định: “Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù”. Do đó, điều này được hiểu là thời gian bắt buộc chữa bệnh chỉ áp dụng trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù đối với người đang chấp hành án, không áp dụng trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù đối với người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình và bị bắt buộc chữa bệnh.

Tuy nhiên, cũng có một số nơi áp dụng trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù đối với trường hợp thuộc khoản 2 của điều luật do cách hiểu thiên về câu chữ đối với quy định: “Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù”. Nghĩa là, người phạm tội đã bị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh có thời gian bắt buộc chữa bệnh thì phải được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù để đảm bảo nguyên tắc áp dụng có lợi cho bị cáo.

Theo quan điểm của tác giả, Điều 49 của Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi đã quy định và phân định thành 3 khoản cụ thể và quy định tại khoản 3 không dẫn chiếu đến khoản 2 của điều luật này nên khi áp dụng pháp luật, chỉ áp dụng trừ vào thời hạn chấp hành án phạt tù đối với thời gian bắt buộc chữa bệnh theo quy định tại khoản 3 của Điều 49 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi.

Để áp dụng thống nhất pháp luật trong trường hợp này, thiết nghĩ Tòa án nhân dân Tối cao cần sớm có văn bản hướng dẫn cụ thể.

Huỳnh Minh Khánh