MAI QUYÊN

Kế hoạch cắt giảm khí thải giao thông bằng cách áp phí hàng ngày đối với hầu hết phương tiện gây ô nhiễm cao đã được mở rộng ra toàn thủ đô của Anh, bất chấp chỉ trích gay gắt cho rằng các quy định làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng phí sinh hoạt.

Là sáng kiến của cựu Thủ tướng Anh Boris Johnson khi còn giữ chức Thị trưởng Luân Đôn, kế hoạch Vùng phát thải cực thấp (ULEZ) được người kế nhiệm Sadiq Khan triển khai năm 2019 và ban đầu áp dụng cho khu vực nhỏ ở trung tâm Luân Đôn. Trừ phương tiện được miễn trả phí, các chủ xe ô tô có mức phát thải cao khi đi vào ULEZ phải trả 16 USD/ngày. Xe chạy xăng có đăng ký lần đầu tiên sau năm 2005 và những xe chạy dầu diesel đăng ký lần đầu tiên sau tháng 9-2015, thường đáp ứng tiêu chuẩn của ULEZ về khí thải nitơ ôxit, được miễn trả phí.

Việc mở rộng ULEZ của Luân Ðôn bắt đầu từ nửa đêm 28-8. Ảnh: Reuters

Năm 2021, giới hạn ULEZ được mở rộng và hiện áp dụng trên một vùng rộng lớn bên trong các đường vành đai nội đô phía Bắc - Nam Luân Đôn và khu vực trung tâm thành phố. Trong thông báo ngày 28-8, Thị trưởng Luân Đôn Sadiq Khan cho biết tiếp tục mở rộng ULEZ, bao trùm vùng đô thị Đại Luân Đôn - nơi sinh sống của khoảng 9 triệu cư dân - và kéo dài phạm vi đến khu vực giáp ranh với các hạt Buckinghamshire, Essex, Hertfordshire, Kent và Surrey. Theo ông Khan, quyết định này mặc dù rất khó khăn nhưng ULEZ là giải pháp cần thiết để chống biến đổi khí hậu và giảm tác động của khí thải độc hại đối với sức khỏe người dân. Theo báo cáo năm 2019, ô nhiễm không khí dẫn tới khoảng 1.000 ca nhập viện/năm vì bệnh hen suyễn và bệnh phổi nghiêm trọng ở Luân Đôn giai đoạn 2014-2016.

Theo báo Guarian, việc mở rộng ULEZ đang gây nhiều tranh cãi vì nó bao gồm các vùng ngoại ô có mạng lưới giao thông công cộng thưa thớt và phần lớn người dân phải phụ thuộc vào ô tô. Các ý kiến phản đối cho rằng mức phí 16 USD/ngày đối với hàng ngàn chủ phương tiện cũ gây ô nhiễm cao là không công bằng trong thời kỳ khủng hoảng phí sinh hoạt. Nhiều người biểu tình đã trút giận lên hệ thống camera giám sát ULEZ và theo Cảnh sát Thủ đô Luân Đôn, có 164 camera bị đánh cắp và 185 camera bị phá hỏng tính đến ngày 1-8.

Không chỉ vấp phải phản ứng trái chiều, quyết định mở rộng ULEZ còn dẫn tới tranh cãi chính trị về cách thức thực hiện các chính sách môi trường đảm bảo mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 mà không khiến cử tri xa lánh. Trước đây, cựu Thủ tướng Johnson tuy là người hình thành ý tưởng ULEZ nhưng chính trị gia đảng Bảo thủ sau đó thừa nhận đây là “công cụ sai lầm”, “không công bằng” và “thất bại về mọi mặt”. Tháng rồi, ULEZ bị đổ lỗi đã góp phần khiến Công đảng đối lập thua đảng Bảo thủ với tỷ lệ sít sao trong cuộc bầu cử bổ sung vào Quốc hội ở vùng ngoại ô Uxbridge phía Tây Luân Đôn. 

Trong các cuộc thăm dò dư luận, đảng Bảo thủ đang kém Công đảng đối lập 20 điểm khi chính quyền của Thủ tướng Rishi Sunak đối mặt loạt vấn đề như lạm phát cao và dịch vụ công quá tải. Thủ tướng Sunak khẳng định ông vẫn có thể xoay chuyển tình thế và giành chiến thắng thứ 5 liên tiếp cho đảng trong cuộc tổng tuyển cử vào năm sau. Giới quan sát dự đoán đảng Bảo thủ cầm quyền có thể lặp lại các chiến thuật lấy lòng cử tri bằng cách lợi dụng sự phản đối của người dân đối với việc mở rộng ULEZ lần này. Chiến thắng ở Uxbridge tuy chỉ mang tính khích lệ, nhưng kết quả bất ngờ đó đã khiến Thủ tướng Sunak từ bỏ một số chính sách xanh và tìm cách miêu tả Công đảng là “những kẻ cuồng sinh thái” không ưa những người lái xe. Thị trưởng Khan đã lên tiếng phản đối, nói rằng lập trường của Thủ tướng Sunak “đảo ngược tiến bộ hàng thập kỷ về không khí sạch” và có nguy cơ “làm còi cọc phổi” của trẻ em Luân Đôn.

Mặc dù không nhận được sự trợ giúp nào từ chính quyền trung ương, nhưng Thị trưởng Khan đã cam kết tài trợ 160 triệu bảng Anh nhằm giúp người lái các phương tiện cũ nâng cấp phương tiện vào đầu tháng này. Văn phòng của Khan cho biết chỉ trong tuần rồi đã có hơn 15.000 đơn đăng ký tham gia chương trình này, với tổng số tiền hỗ trợ là 6 triệu bảng Anh. Ngoài ra, Thị trưởng Khan còn cam kết mọi doanh thu từ ULEZ đều được tái đầu tư vào giao thông công cộng, bao gồm nâng cấp dịch vụ xe buýt ra ngoại ô Luân Đôn. Ông gọi việc mở rộng ULEZ “mang tính bước ngoặt đối với thành phố, mang đến một Luân Đôn xanh hơn, lành mạnh hơn cho mọi người”.