Theo Cục Bảo tồn Thiên nhiên và đa dạng sinh học (ĐDSH), Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Việt Nam là một trong 12 trung tâm ĐDSH của thế giới, có tiềm năng ĐDSH rất phong phú và sự đa dạng cao về các nguồn gen quý, hiếm. Mặc dù Việt Nam rất nỗ lực từ chủ trương, chính sách đến hành động nhưng thực tế hệ sinh thái, ĐDSH của Việt Nam liên tục bị suy giảm và suy thoái với tốc độ rất nhanh.

Bảo tồn nguồn gen nấm Linh chi tại Vườn quốc gia Phước Bình, xã Phước Bình, huyện Bác Ái, tỉnh Ninh Thuận. Ảnh: Nguyễn Thành – TTXVN

Suy giảm và suy thoái tốc độ nhanh

Theo thống kê, Việt Nam có khoảng 20.000 loài thực vật, trên 10.500 loài động vật trên cạn, trên 2.000 loài động vật không xương sống và cá ở nước ngọt, trên 11.000 loài sinh vật biển và khoảng 7.500 chủng vi sinh vật.

Tiến sĩ Nguyễn Thành Vĩnh, Phó Cục trưởng Cục Bảo tồn Thiên nhiên và ĐDSH cho biết: Dưới áp lực của sự gia tăng dân số đã và đang tạo ra một nhu cầu lớn về tiêu thụ tài nguyên. Quá trình đô thị hóa nhanh, phát triển thiếu quy hoạch, thay đổi phương thức sử dụng đất, xây dựng nhiều kết cấu hạ tầng cơ sở... làm giảm đáng kể diện tích sinh cảnh tự nhiên, tăng sự chia cắt các hệ sinh thái, suy giảm môi trường sống của nhiều loài động vật, thực vật hoang dã. Các loại tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt là tài nguyên sinh vật đang bị khai thác quá mức, nhất là thủy, hải sản, lâm sản gỗ và phi gỗ.

Sự du nhập của các loài ngoại đang tác động trực tiếp đến ĐDSH của Việt Nam. Mới đây nhất, ngày 28-12-2018, tôm hùm nước ngọt được Bộ Tài nguyên và Môi trường xếp vào danh sách các loài có nguy cơ xâm hại, cần tăng cường kiểm soát, ngăn chặn sự phát tán của loài này ra môi trường tự nhiên. Nhiều loài sinh vật, đặc biệt là các loài quý, hiếm, đang trở nên tuyệt chủng ngoài tự nhiên hoặc đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Nhiều loài dược liệu quý trước đây rất sẵn ở Vườn quốc gia Hoàng Liên như: bảy lá một hoa, nấm linh chi, tam thất… mấy năm gần đây khi đi khảo nghiệm thực tế đã không còn nhìn thấy.

Tình trạng khai thác, săn bắn, buôn bán và tiêu thụ trái phép động, thực vật hoang dã ngày càng diễn biến phức tạp gây ra mối đe dọa lớn tới ĐDSH cũng như ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh Việt Nam trên trường quốc tế. Theo Hiệp hội Bảo tồn động vật hoang dã Việt Nam, từ 1/2013-12/2017, cả nước có 1.504 vi phạm; 41.328kg cá thể và sản phẩm, 1.461 đối tượng có hành vi vi phạm pháp luật; 432 bị cáo bị xét xử trong các vi phạm hình sự về động vật hoang dã.

Ngoài ra, những tác động bất lợi từ biến đổi khí hậu, nước biển dâng đã xuất hiện và có xu hướng ngày càng nghiêm trọng, để lại những hậu quả nặng nề, thậm chí không còn khả năng phục hồi đối với ĐDSH, các hệ sinh thái tự nhiên trên cạn cũng như dưới nước. Diện tích các khu vực có các hệ sinh thái tự nhiên quan trọng bị thu hẹp dần. Số loài và số lượng cá thể của các loài hoang dã bị suy giảm mạnh, nhiều loài bị đe dọa tuyệt chủng ở mức cao, đặc biệt các loài thú lớn và một số loài linh trưởng. Các nguồn gen hoang dã cũng đang trên đà suy thoái nhanh và thất thoát nhiều. Suy thoái ĐDSH dẫn đến mất cân bằng sinh thái, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sống và sinh kế của con người, đe dọa sự phát triển bền vững.

Bảo tồn có hiệu quả

Để bảo tồn có hiệu quả hệ sinh thái và ĐDSH, Cục Bảo tồn Thiên nhiên và ĐDSH cho rằng, cần tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu đối với công tác bảo vệ môi trường nói chung và công tác bảo tồn ĐDSH nói riêng. Công tác điều hành phải luôn tính đến yếu tố bảo vệ môi trường, bảo tồn ĐDSH, đánh giá tác động môi trường của các dự án phát triển kinh tế - xã hội; cân nhắc và chú trọng ngay từ đầu việc đánh giá những ảnh hưởng của các chính sách phát triển, các dự án kinh tế tới ĐDSH…

Việc kiểm điểm đánh giá kết quả thực hiện các chương trình, kế hoạch hành động về bảo vệ môi trường, bảo tồn ĐDSH phải được xem là một trong những tiêu chí để xếp loại và đánh giá cán bộ hằng năm, là cơ sở để xem xét đánh giá bổ nhiệm cán bộ. Nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung Luật ĐDSH theo hướng thống nhất quản lý về ĐDSH; đề xuất ban hành chỉ thị hoặc nghị quyết riêng về bảo tồn ĐDSH nhằm tạo sự thông suốt về nhận thức, tư tưởng và hành động của toàn Đảng, các cấp, các ngành và sự đồng thuận trong nhân dân; hoàn thiện thể chế nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ĐDSH; tăng cường việc thực thi chính sách, pháp luật về bảo tồn ĐDSH; tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về ĐDSH; tạo cơ chế huy động sự tham gia và hợp tác đa bên trong bảo tồn ĐDSH.

Công tác truyền thông và xây dựng năng lực về bảo tồn ĐDSH cần được đẩy mạnh; đồng thời triển khai một số mô hình lồng ghép bảo tồn ĐDSH trong phát triển kinh tế - xã hội, du lịch sinh thái địa phương; bảo tồn gắn với sinh kế, dựa vào cộng đồng; xây dựng mô hình chi trả dịch vụ môi trường và mô hình chia sẻ lợi ích từ việc phát sinh sử dụng nguồn gen. Các bộ, ngành cần kịp thời cung cấp các thông tin về các vụ việc có xung đột môi trường nói chung, bảo tồn ĐDSH nói riêng để kịp thời chỉ đạo và định hướng tuyên truyền.

Việt Nam tiếp tục xây dựng Chiến lược quốc gia về ĐDSH giai đoạn 2021 - 2030; quy hoạch bảo tồn ĐDSH quốc gia giai đoạn 2021 - 2030; đề án điều tra cơ bản về quản lý tài nguyên, môi trường và lập cơ sở dữ liệu quốc gia về ĐDSH; triển khai các chương trình, đề án về bảo tồn các loài nguy cấp, quý, hiếm; chương trình bảo tồn nguồn gen.

Ông Nguyễn Thành Vĩnh, Phó Cục trưởng Cục Bảo tồn Thiên nhiên và ĐDSH nhấn mạnh: Cần sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành tuyên giáo với các cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp trong định hướng, tuyên truyền với nhiều hình thức đa dạng và phong phú. Có thể đưa nội dung tuyên truyền về bảo tồn thiên nhiên, ĐDSH, bảo tồn các loài hoang dã, nguy cấp quý hiếm vào các nội dung sinh hoạt chi bộ, đặc biệt phát huy vai trò của đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên từ Trung ương đến cơ sở. Đồng thời, xây dựng cơ chế cung cấp thông tin giữa ngành tuyên giáo với các cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp về bảo tồn ĐDSH.

Từ những định hướng về bảo tồn ĐDSH, các cấp ủy đảng sẽ tập trung chỉ đạo, xây dựng chương trình hành động, kế hoạch bảo tồn phù hợp với điều kiện thực tiễn của địa phương, đơn vị, góp phần thiết thực thực hiện có hiệu quả Công ước Quốc tế về ĐDSH và các cam kết về bảo tồn ĐDSH mà Việt Nam tham gia.

Minh Nguyệt