Chúng tôi về thăm làng chiếu Cà Hom - Bến Bạ ở xã Hàm Tân, huyện Trà Cú (tỉnh Trà Vinh) vào mùa sản xuất đón xuân Canh Dần 2010. Bà con nơi đây đang bận rộn với nhiều công đoạn để làm ra sản phẩm góp mặt vào thị trường phục vụ nhu cầu mua sắm mới đón tết cổ truyền của mọi người...

Buổi trưa, dọc con đường nhựa liên ấp Cà Hom - Bến Bạ chừng 3 km tràn ngập màu sắc bởi những sợi lác dệt chiếu tẩm màu màu xanh, đỏ, vàng óng ánh dưới nắng. Chúng tôi ghé vào nhà anh Thạch Thanh Phong, một nghệ nhân dệt chiếu ở ấp Bến Bạ. Mặc dù đang bận rộn với việc nấu nước nhuộm màu lác, nhưng anh Phong rất vui vẻ tiếp chuyện chúng tôi, giới thiệu về sản phẩm chiếu của gia đình mình và bà con xung quanh. Anh Phong cho biết: “Công đoạn đầu tiên để làm chiếu là phải tìm nguyên liệu cây lác cho thật già, sau đó chọn lựa chiều dài của lác cho phù hợp với khổ chiếu cần dệt. Lác được phân cỡ xong đem rửa sạch, rồi vót lại bằng lưỡi dao thật sắc và nhỏ. Công việc này đòi hỏi có nhiều thành viên gia đình tham gia mới đảm bảo được một lượng lác lớn đủ dệt trong nhiều ngày. Mỗi cọng lác sau khi vót được phơi khô, sẽ có kích cỡ to bằng cọng chân nhang. Nếu làm chiếu hoa thì giai đoạn sử dụng nước pha màu nấu sôi để luộc những cọng lác phải đảm bảo được độ nóng của nước màu, lửa quá to hay quá nhỏ sẽ dễ làm cho lác bị chín nhừ hoặc là không thấm màu”.

Bà Ngô Thị Pho bên sản phẩm chiếu hoa 2 mặt có hoa văn 5 ngôi chùa tháp.

Địa danh làng chiếu Cà Hom - Bến Bạ thuộc xã Hàm Giang trước đây. Nay Hàm Giang được chia thành hai xã mới là Hàm Giang và Hàm Tân. Làng chiếu Cà Hom - Bến Bạ nằm trên địa bàn xã Hàm Tân. Đây là một trong những làng nghề truyền thống của tỉnh Trà Vinh, được các thế hệ người dân truyền nghề nhau gần 100 năm nay. Trong số gần 400 hộ sinh sống với nghề dệt chiếu truyền thống thì có 80% hộ dân làm nghề là người dân tộc Khmer. Làng chiếu Cà Hom - Bến Bạ ngoài giải quyết việc làm cho những hộ trực tiếp làm nghề, còn gián tiếp giải quyết cho hơn 1.500 lao động ở các khâu: trồng lác, sơ chế nguyên liệu, dệt gia công và tiêu thụ sản phẩm. Mỗi năm làng chiếu Cà Hom - Bến Bạ cung cấp ra thị trường trên dưới 150.000 đôi chiếu. Công việc dệt chiếu của người dân nơi đây diễn ra thường xuyên, có người lấy nghề dệt chiếu làm nghề chính của mình, cũng có người làm theo thời gian nhàn rỗi. Mỗi đôi chiếu trắng được các nghệ nhân làm ra bán từ 60.000 - 80.000 đồng, tùy kích cỡ. Sau khi trừ chi phí, người làm chiếu còn lời 50.000 - 60.000 đồng - số tiền này chủ yếu là lấy công làm lời.

2 tháng trước Tết Nguyên đán là thời điểm làng nghề dệt chiếu Cà Hom - Bến Bạ nhộn nhịp nhất trong năm. Bên cạnh sản phẩm chiếu trắng được dệt hàng ngày, các nghệ nhân tập trung làm nhiều chiếu hoa (hay còn gọi là chiếu màu) phục vụ thị trường Tết. Bình quân mỗi ngày, một gia đình 2 người dệt được 1 đôi chiếu hoa (khổ 2m x 1,6m), với giá bán hiện nay từ 80.000 - 100.000 đồng, trừ chi phí còn lãi khoảng 60.000 - 70.000 đồng. Sản phẩm chiếu hoa của làng chiếu Cà Hom - Bến Bạ được nhiều người tiêu dùng biết đến và có mặt hầu hết ở các tỉnh, thành vùng ĐBSCL. Dệt chiếu hoa đòi hỏi sự công phu hơn dệt chiếu trắng vì tốn thời gian nhuộm màu, tỉ mỉ trong bấm hoa văn. Theo nhiều người tiêu dùng, chiếu hoa ở làng chiếu Cà Hom - Bến Bạ mua về sử dụng từ 4 -5 năm, nhưng vẫn đảm bảo chiếu không bị đổ lông, phai màu và giòn gãy. Chiếu hoa ở đây được thể hiện qua 5 màu chủ đạo là trắng, đỏ, xanh, vàng và tím. Hình ảnh hay hoa văn thường được các nghệ nhân chọn lựa rất công phu cho từng sản phẩm của mình, phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng, hoặc theo yêu cầu của từng khách hàng, của các thương lái đến đặt hàng để đem bán ở các tỉnh thành lân cận trong vùng. Đặc biệt là chiếu hoa dệt 2 mặt, đòi hỏi sự khéo léo và thể hiện sự tinh tế, tính thẩm mỹ trong từng đường dệt của nghệ nhân. Nghệ nhân Ngô Thị Pho đã ngoài 80 tuổi, là một trong những nghệ nhân có bí quyết về kỹ thuật dệt chiếu hai mặt và dệt được chiếu hoa với nhiều hoa văn khác nhau như nhà, chữ.... Hiện nay, bà Pho đang làm 3 sản phẩm là những chiếu hoa hai mặt, với tiết tấu hoa văn là hình ảnh 5 ngôi chùa tháp (khổ 4 mét x 01 mét) để tặng những ngôi chùa Khmer dùng trải cho phật tử ngồi cúng viếng vào các dịp lễ, tết. Để có được một sản phẩm, nghệ nhân Ngô Thị Pho phải mất gần 1 tháng miệt mài từ khâu chọn lác, vót và xử lý màu..., bình quân để có 1 mét chiếu cần từ khoảng 700 - 800 sợi lác được vót đều.

Ngày nay, nghề dệt chiếu ở Cà Hom - Bến Bạ từng bước được khép kín. Nguyên liệu dệt chiếu được người dân trong xã tự trồng trên các diện tích đất lúa kém hiệu quả. Toàn xã đã có trên 35 ha đất trồng lác và cứ 1000 m2 đất trồng lác, sẽ cho ra khoảng 120 đôi chiếu lớn (khổ 2 x 1,6 mét) và 120 - 130 đôi chiếu khổ nhỏ (1 x 1,9 mét). Xã Hàm Tân đang xúc tiến thành lập hợp tác xã chiếu thảm Hàm Tân để tập hợp mọi người cùng hướng đến sản xuất ổn định, bền vững, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường, xây dựng thương hiệu làng chiếu Cà Hom - Bến Bạ đến với người tiêu dùng mọi nơi.

Bài, ảnh: CAO DƯƠNG