Trước làn sóng máy bay không người lái (UAV) được cho từ Nga xâm nhập không phận thời gian gần đây, giới chức quốc phòng châu Âu vừa nhất trí xây dựng “bức tường UAV” nhằm bảo vệ không chỉ khu vực biên giới phía Đông mà là tất cả các nước thành viên Liên minh châu Âu (EU) và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ở lục địa già. Tuy nhiên, để triển khai trên thực tế, có nhiều câu hỏi lớn cần được giải đáp.

Lực lượng an ninh Đan Mạch bảo vệ an ninh trên không tại tòa nhà quốc hội. Ảnh: Getty Images

Quyết định trên xuất phát từ việc xuất hiện ngày càng nhiều “vụ vi phạm không phận” và những hoạt động của UAV gây mất an toàn tại các nước Baltic, Ba Lan, Đan Mạch, Romania. Trong cuộc họp lần đầu về vấn đề này hôm 26-9, các quan chức châu Âu cho rằng nhiều vụ việc có liên hệ với chiến thuật sử dụng phương tiện rẻ tiền, khó nhận diện nhưng dễ triển khai từ bên ngoài.

Trước đó, ngày 10-9, máy bay của NATO đã xuất kích để bắn hạ một số UAV xâm phạm không phận Ba Lan. Gần đây hơn, các sân bay ở Đan Mạch tạm thời đóng cửa sau khi phát hiện UAV. Nga bị đổ lỗi cho một số vụ việc trong số đó. Song, Mát-xcơ-va phủ nhận mọi cáo buộc.

Sự kỳ vọng quá lớn

“Việc Nga liên tục vi phạm không phận của chúng tôi là không thể chấp nhận được. Nga đang thách thức EU và NATO. Phản ứng của chúng ta phải kiên quyết, thống nhất và ngay lập tức. Chúng ta cần phải hành động nhanh chóng, rút kinh nghiệm từ Ukraine và cùng với Ukraine xây dựng bức tường UAV này” - Ủy viên EU về Quốc phòng và Không gian Andrius Kubilius phát biểu sau khi chủ trì cuộc họp trực tuyến với 10 quốc gia ở sườn phía Đông và đại diện của NATO hôm 26-9.

Ông Kubilius cho biết “lá chắn UAV” nói trên có thể mất một năm để xây dựng và ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu cũng sẽ vào cuộc. Ông Kubilius tiết lộ, các đặc phái viên từ các nước sẽ sớm gặp nhau để xây dựng “lộ trình kỹ thuật chi tiết” cho chặng đường phía trước. 

Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng Ba Lan Wladyslaw Kosiniak-Kamysz sau cuộc họp nhấn mạnh: “Mối đe dọa từ Nga là nghiêm trọng. Chúng ta phải ứng phó một cách rất quyết liệt. Sự cố tại các sân bay Đan Mạch trong những ngày gần đây cho thấy rằng mối đe dọa không chỉ ở sườn phía Đông mà việc phóng UAV có thể xảy ra từ một tàu hoặc thuyền gần đó”. Ông Kosiniak-Kamysz kêu gọi tất cả các đối tác trong EU tham gia vào dự án.  

Tuy nhiên, nhóm “4 ông lớn” EU gồm Đức, Pháp, Ý và Tây Ban Nha tỏ ra không mặn mà với sáng kiến trên. Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius cho rằng “bức tường UAV” không phải ưu tiên hàng đầu và khó có thể triển khai trong vòng vài năm tới. Ông nhấn mạnh châu Âu cần tập trung đẩy nhanh phát triển vũ khí và công nghệ quốc phòng để theo kịp tiến bộ toàn cầu, thay vì kỳ vọng quá lớn vào một dự án dài hạn như “bức tường UAV”.

Cuộc họp thượng đỉnh ngày 1-10 tại Đan Mạch bàn về vấn đề an ninh cho thấy các nhà lãnh đạo EU nhìn chung ủng hộ sáng kiến “bức tường UAV” nhưng các nước lớn vẫn tỏ ra dè dặt. Tuyên bố sau hội nghị, Thủ tướng Đan Mạch Mette Frederiksen nhấn mạnh: “Chúng ta cần đẩy mạnh sản xuất cả UAV lẫn các công nghệ chống UAV. Điều này bao gồm việc xây dựng một mạng lưới phòng thủ chung của châu Âu để vừa bảo vệ, vừa ngăn chặn những vụ xâm nhập từ bên ngoài”.

Trong khi đó, phát biểu với báo giới trước khi bắt đầu hội nghị, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nói “bức tường UAV” là vấn đề phức tạp và châu Âu cần tiếp cận vấn đề này một cách toàn diện. Ông cho biết trên thực tế, châu Âu cần các hệ thống cảnh báo tiên tiến để đoán trước các mối đe dọa tốt hơn. “Chúng ta cần răn đe bằng những khả năng hỏa lực tầm xa, chúng ta cần nhiều hơn các hệ thống phòng thủ không đối đất và chống UAV”, ông Macron nhấn mạnh. 

Nhiều trở ngại còn bỏ ngỏ

Ủy ban châu Âu (EC) sẽ đưa ra kế hoạch chi tiết cho “bức tường UAV” nhưng để ngỏ nhiều câu hỏi về chi phí và tính khả thi của nó.

“Bức tường UAV” sẽ là hệ sinh thái phòng thủ tích hợp gồm nhiều loại cảm biến, từ radar, hệ thống điện - quang học, cảm biến âm thanh, cho tới các loại công cụ tác chiến điện tử như thiết bị gây nhiễu; các hệ thống tiếp nhận và chia sẻ dữ liệu và các phương án vô hiệu hóa như máy bay đánh chặn, tên lửa đánh chặn nhỏ tới các thiết bị bắn lưới hoặc UAV “bắt” UAV. Mục tiêu là tạo “vòng đệm” để phát hiện và giải quyết mối đe dọa ở khoảng cách đủ xa để bảo vệ sân bay, các cơ sở hạ tầng quan trọng và khu dân cư.

Các quan chức EU cho biết, trong năm đầu tiên, một mạng lưới cảm biến sẽ được phát triển để phát hiện tốt hơn các cuộc xâm nhập của UAV. Và kế hoạch dài hạn là xây dựng năng lực đánh chặn UAV. 

Theo giới chuyên gia, giải pháp trên là một bước phòng thủ toàn diện, không chỉ kết nối mà còn nâng tầm các giải pháp mà những quốc gia khu vực phía Đông của EU đã triển khai. Tuy nhiên, nhiều câu hỏi lớn vẫn chưa có lời giải. Việc triển khai hạ tầng phòng thủ tầm cỡ châu lục đòi hỏi đầu tư lớn về thiết bị, năng lực giám sát liên tục, cũng như phương tiện tuần tra và nhân lực chuyên môn.

EU hiện đang cân nhắc việc sử dụng ngân sách chung và các chương trình hỗ trợ để giảm gánh nặng cho các nước tuyến đầu. Nhiều ý kiến chỉ rõ, việc vô hiệu hóa một UAV giá rẻ bằng cách sử dụng tên lửa đắt tiền không phải cách tiếp cận bền vững. Do vậy, trọng tâm cần được đặt vào các biện pháp rẻ hơn như gây nhiễu, dùng UAV đối kháng dựa trên các hệ thống phát hiện sớm... Sáng kiến này có thể trở thành mạng lưới hiệu quả thực sự trên thực tế hay chỉ dừng lại ở tuyên bố chính trị phụ thuộc vào tốc độ hoàn thiện lộ trình kỹ thuật, nguồn lực tài chính và nhất là ý chí chính trị, duy trì hợp tác bền vững giữa các thành viên EU.

Thực tế đặt ra hiện nay là EU thiếu kỹ năng công nghệ UAV so với Nga và đồng thời không có chính sách chung vô hiệu hóa UAV. Vả lại, biên giới của EU gồm 27 quốc gia thành viên quá rộng lớn không thể theo dõi hay đánh chặn được các UAV nhỏ bé từ mọi hướng, trong đó có các nước châu Âu khác nằm ngoài liên minh. Có ý kiến ví von rằng sáng kiến “bức tường UAV” là chạy theo trò chơi “mèo vờn chuột” mà năng lực sản xuất UAV của EU cũng có giới hạn. 

Giải pháp từ Ukraine?

Trước sáng kiến trên của EU, Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Denys Shmyhal viết trên mạng xã hội: “Bức tường UAV sẽ tạo ra một hệ sinh thái quốc phòng hoàn toàn mới mà Ukraine sẵn sàng trở thành một phần trong đó”. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng khẳng định Kiev sẵn sàng hợp tác với các đối tác châu Âu để xây dựng lá chắn phòng không chung.

Chủ tịch EC Ursula von der Leyen, người đã đưa ra sáng kiến trên trước các nhà lập pháp châu Âu hồi đầu tháng 9, nhấn mạnh: “Đây không phải là tham vọng trừu tượng mà đó là nền tảng của nền quốc phòng đáng tin cậy”. Theo bà von der Leyen, bức tường này phải được “châu Âu cùng nhau phát triển, cùng nhau triển khai và cùng nhau duy trì, có thể phản ứng theo thời gian thực”, qua đó cho biết 6 tỉ USD sẽ được dành riêng để thiết lập một liên minh UAV với Ukraine, quốc gia đang sử dụng UAV để gây ra khoảng 2/3 tổng số thiệt hại về thiết bị quân sự của lực lượng Nga. Bà cho biết việc đầu tư này sẽ mang lại lợi ích kép, vừa giúp Ukraine đứng vững trước Nga như lá chắn bảo vệ EU vừa giúp EU tiếp cận, học hỏi công nghệ UAV tiên tiến của Ukraine.

Trước mắt, UAV đánh chặn do Ukraine sản xuất sẽ đóng vai trò là nền tảng cho “bức tường UAV”. Các hệ thống này sẽ được sản xuất tại Anh theo sáng kiến quốc phòng chung giữa Ukraine và Anh được gọi là Dự án OCTOPUS. Theo Bộ trưởng Quốc phòng Anh John Healey, UAV do Ukraine phát triển đã chứng minh được hiệu quả trước các UAV tấn công Shahed do Iran phát triển và có giá thành thấp, chưa bằng 1/10 so với các hệ thống tương đương của nước ngoài. Được biết, OCTOPUS được triển khai nhằm sản xuất quy mô lớn tại Anh các UAV đánh chặn do Ukraine thiết kế. 

Bên cạnh OCTOPUS, London đang theo đuổi các liên doanh khác với Kiev, gồm dự án COOKSON, tập trung phát triển UAV có khả năng hoạt động tầm xa và khả năng chống chịu tác chiến điện tử. Theo Bộ Quốc phòng Anh, COOKSON đặt mục tiêu sản xuất UAV tấn công nhanh, có tầm hoạt động 1.300km, thời gian hoạt động độc lập 72 tiếng và có thể mang nhiều loại vũ khí, gồm cả hệ thống phòng không tầm ngắn để chống lại UAV và trực thăng.

TRÍ VĂN (Tổng hợp)