Ít nhất 20 tàu quân sự của Israel đã chặn một đoàn tàu chở hàng viện trợ nhân đạo hướng tới Dải Gaza vào đêm 1-10, khi các nhà hoạt động nhân đạo và môi trường châu Âu cố gắng phá vỡ lệnh phong tỏa hàng hải của Israel. Vụ việc tiếp tục gây tranh cãi về lệnh phong tỏa của Israel và được cho có thể cản trở nỗ lực chấm dứt xung đột tại Dải Gaza.

Nhà hoạt động Thunberg (bìa phải) trước khi bị bắt hôm 1-10. Ảnh: Reuters

Mục tiêu của Đội thuyền buồm Global Sumud (GSF), gồm khoảng 40 thuyền dân sự, là tiếp tế hàng viện trợ tới Dải Gaza và phá vỡ lệnh phong tỏa trên biển của Israel. Đoàn thuyền chở theo 500 chính trị gia và nhà hoạt động, rời Tây Ban Nha hồi cuối tháng 8 để tới Địa Trung Hải với nỗ lực “phá vỡ lệnh phong tỏa hàng hải” mà Israel áp đặt đối với Gaza. Đoàn tàu dự kiến ​​đến Gaza vào sáng 2-10.

Tuy nhiên, vào tối 1-10, Hải quân Israel đã chặn một số phương tiện của GSF và đưa các hành khách về cảng của nước này. Trong số đó có nhà hoạt động môi trường nổi tiếng người Thụy Điển Greta Thunberg và một số nhà lập pháp châu Âu.

“Greta và những người bạn của cô ấy vẫn an toàn và khỏe mạnh”, Bộ Ngoại giao Israel tuyên bố, đồng thời nhắc lại đề nghị chuyển hàng viện trợ đến Gaza thông qua các kênh đã được thiết lập. Bộ này cho rằng mục đích duy nhất của đoàn tàu là “khiêu khích”.

Các tàu bị chặn ở khu vực cách Dải Gaza khoảng 70 hải lý, nằm trong vùng cấm kéo dài 150 hải lý tính từ bờ biển Gaza do Israel tuyên bố thiết lập. Trong khi đó, các nhà tổ chức tuyên bố hành động chặn bắt của Israel là bất hợp pháp vì nó xảy ra ở khu vực cách bờ biển khoảng 70 hải lý, thuộc “vùng biển quốc tế”.

Công ước Liên Hiệp Quốc (LHQ) về Luật Biển quy định rằng một quốc gia chỉ có quyền tài phán trong phạm vi 12 hải lý (19km) tính từ bờ biển của mình. Các nước không có quyền bắt giữ tàu thuyền trong vùng biển quốc tế, mặc dù xung đột vũ trang là một ngoại lệ.

Yuval Shany, một chuyên gia về luật quốc tế tại Đại học Hebrew (Israel), cho biết miễn là hành động phong tỏa Gaza của Israel được “biện minh về mặt quân sự” và con tàu có ý định phá vòng vây, nước này có thể chặn lại mà không cần cảnh báo trước. Nhưng việc Israel lấy lý do về quân sự hay pháp lý để phong tỏa Gaza vẫn còn gây tranh cãi.

Israel đã áp đặt lệnh phong tỏa đường biển vô thời hạn đối với Dải Gaza kể từ khi phong trào Hồi giáo Hamas nắm quyền kiểm soát vùng lãnh thổ này vào năm 2007, với lý do chặn đường vận chuyển vũ khí và vật tư quân sự vào dải đất này.

Chính phủ Israel cáo buộc GSF có liên hệ với Hamas, điều mà các nhà hoạt động kiên quyết bác bỏ. Vụ chặn bắt GSF diễn ra trong bối cảnh Gaza đang phải đối mặt với tình trạng thiếu lương thực nghiêm trọng do cuộc chiến kéo dài 2 năm. Các cơ quan như LHQ cáo buộc Israel cố tình trì hoãn việc cung cấp hàng tiếp tế, mặc dù nước này phủ nhận.

Căng thẳng ngoại giao

Trước đây đã có một số nỗ lực của các nhà hoạt động nhằm chuyển hàng viện trợ bằng đường biển vào Gaza, nhưng GSF là biểu tượng nổi bật nhất trong phản đối lệnh phong tỏa của Israel.

Bước tiến của GSF trên Địa Trung Hải đã thu hút sự chú ý từ quốc tế khi các quốc gia như Thổ Nhĩ Kỳ, Tây Ban Nha và Ý cử tàu thuyền và cả máy bay không người lái hộ tống đoàn tàu trong một số hành trình.

Ngày 1-10, Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ gọi “cuộc tấn công” của Israel vào GSF là “hành động khủng bố”, gây nguy hiểm đến tính mạng của những người trên tàu. Văn phòng công tố thành phố Istanbul đã mở cuộc điều tra về việc giam giữ 24 công dân Thổ Nhĩ Kỳ trong đoàn tàu với các cáo buộc bao gồm tước đoạt tự do, tịch thu phương tiện vận tải và phá hoại tài sản.

Cùng ngày, Tổng thống Colombia Gustavo Petro đã ra lệnh trục xuất toàn bộ phái đoàn ngoại giao Israel sau khi 2 công dân Colombia trong đoàn tàu bị bắt. Ông Petro lên án vụ đột kích này là một “tội ác quốc tế mới” tiềm tàng của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu và yêu cầu trả tự do cho các công dân Colombia. Trước đó, Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez lên tiếng bảo vệ GSF, cho rằng đoàn tàu không gây ra mối đe dọa hay nguy hiểm nào cho Israel.

Trong khi đó, Thủ tướng Ý Giorgia Meloni cảnh báo rằng hành động của GSF có thể cản trở hòa bình gồm 20 điểm của Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc chấm dứt chiến tranh ở Gaza. “Hy vọng được thể hiện trong kế hoạch của ông Trump đang đặt trên một thế cân bằng mong manh. Tôi e rằng nỗ lực phá vỡ lệnh phong tỏa của Israel có thể phá hủy nó”, bà Meloni nói.

Kế hoạch hòa bình của ông Trump kêu gọi ngừng bắn, trả tự do cho các con tin Israel trong vòng 72 giờ, phi quân sự hóa Hamas và các nhóm khủng bố khác, đồng thời Israel rút quân khỏi Gaza.

HẠNH NGUYÊN (Theo Reuters, Sky News)