Khoảng 2 năm trở lại đây, thị trường sách sưu khảo, nghiên cứu khá sôi động với các công trình mới ra mắt hoặc tái bản các công trình của những nhà nghiên cứu, nhà sử học tên tuổi. Đây không chỉ là tín hiệu vui cho văn hóa đọc mà còn giúp độc giả hiểu thêm về lịch sử, văn hóa nước nhà. Thế nhưng, không ít cuốn sách thể hiện sự cẩu thả, sai sót khiến dư luận phản ứng.

Nỗ lực tìm lại "cảo thơm"

"Cảo thơm" hay "phương cảo" là cách gọi trân trọng của người xưa dành cho những trang sách quý, nhất là những loại sách sưu tầm, sưu khảo. Hiện nay, nhiều nhà xuất bản (NXB) và công ty phát hành sách chú trọng loại sách này. Đi đầu có lẽ NXB Trẻ khi hơn 30 năm qua, công trình của các nhà nghiên cứu như Sơn Nam, Vương Hồng Sển, Nguyễn Đình Đầu, Nguyễn Văn Hầu, Nguyễn Hiến Lê… được tái bản nhiều lần. Đầu tháng 3-2016, NXB Trẻ ra mắt bộ sách quý "Địa lý hình thể, kinh tế và lịch sử Nam kỳ" do nhóm dịch giả Nguyễn Nghị chuyển ngữ từ bản tiếng Pháp. Sách gồm 12 cuốn chuyên khảo chi tiết về hiện trạng các tỉnh xưa: Gia Định, Bến Tre, Châu Đốc, Vĩnh Long do Hội Nghiên cứu Đông Dương thực hiện đầu thế kỷ XX. Ngoài ra, NXB Trẻ cũng đồng thời ra mắt những cuốn sách có giá trị khác như hồi ký "Hơn nửa đời hư" của học giả Vương Hồng Sển, "Tạp ghi Việt Sử Địa" của Nguyễn Đình Đầu… Phát biểu trong buổi ra mắt cuốn sách "Đất và Người Nam bộ" của cố nhà nghiên cứu Ca Văn Thỉnh, ông Nguyễn Minh Nhựt, Giám đốc NXB Trẻ chia sẻ: "Qua việc giới thiệu những tác phẩm khảo cứu, nghiên cứu, điền dã viết về Nam Bộ, chúng tôi có ý hướng lâu dài thúc đẩy ngành nghiên cứu văn hóa Nam Bộ phát triển hơn, để đất và người Nam bộ được hiểu đúng, hiểu đủ hơn".

Tháng 3-2016, Công ty Sách Dân Trí- DTBooks cũng ra mắt Tủ sách Biên khảo- sử liệu với những cuốn sách phục vụ công nghiên cứu, sưu tầm và tra cứu sử liệu của bạn đọc. Trong năm 2016, DTBooks sẽ lần lượt giới thiệu những cuốn sách mới trong Tủ sách này như "Lịch sử vương quốc Đàng Ngoài" (Alexandre de Rhodes, Hồng Nhuệ Nguyễn Khắc Xuyên dịch), "Lịch sử hình thành và phát triển vùng đất Nam bộ từ khởi thủy đến năm 1945" (Trần Đức Cường (chủ biên), Võ Sĩ Khải, Nguyễn Đức Nhuệ, Lê Trung Dũng)… Đại diện DTBooks chia sẻ, kỳ vọng của đơn vị là giúp độc giả có thêm nguồn sử liệu khách quan, khoa học, tạo cái nhìn khác về sử liệu, sử học trong xã hội hiện nay.

Bên cạnh tìm mua các ấn phẩm mới, sách biên khảo xưa cũ cũng là thú chơi và sự lựa chọn của nhiều người yêu sách. Trong ảnh: Khách chọn sách ở hiệu Sách cũ Cần Thơ tại Hội sách Cần Thơ 2015.

Một số NXB khác như Thuận Hóa, Hồng Đức, Thanh Niên, Văn Học… cũng có những đầu sách giá trị thuộc chủ đề này. Không chỉ góp phần giữ gìn sử Việt mà loại sách này chứng tỏ sức hút qua lượng phát hành. Điển hình như mỗi lần tái bản các tác phẩm của nhà văn Sơn Nam (đã được mua độc quyền), NXB Trẻ đều phát hành từ 1.500 cuốn trở lên và hầu hết đều "cháy hàng". Tương tự, những cuốn bút ký, nghiên cứu, hồi ký của học giả Vương Hồng Sển do NXB Trẻ ấn hành năm 2014 đến nay đã hết hàng và phải mua ở thị trường chợ cũ với giá đôi khi cao hơn cả giá bìa!

"Sai một li…"

Giá trị của các loại sách sưu khảo là điều không bàn cãi. Tuy nhiên, do đây là loại sách thuộc loại nghiên cứu khoa học nên chỉ cần "sai một li" thì hậu quả có thể đi đến… "ngàn dặm"! Đáng tiếc là ngày càng có nhiều cuốn sách mắc lỗi khiến giới nghiên cứu ngán ngẩm mà nhiều người chia sẻ, nếu cứ "im lặng", những cuốn sách ấy sau vài mươi năm sẽ gây hậu quả khó lường.

Cuối tháng 1-2016, AlphaBooks và NXB Thế Giới quyết định dừng phát hành cuốn hồi ký "Xứ Đông Dương" khiến không ít độc giả tiếc rẻ. Đây là hồi ký của Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer ghi lại những gì ông ghi nhận được trong thời gian 5 năm cai quản xứ Đông Dương (1897-1902). Cuốn sách được cả giới học giả Pháp và Việt Nam đánh giá rất cao bởi những tư liệu quý báu, giúp hình dung bối cảnh Đông Dương đầu thế kỷ XX về địa lý, khí hậu, sản vật và con người. Tuy nhiên, đội ngũ dịch thuật đã để xảy ra rất nhiều lỗi. Nghiêm trọng nhất vẫn là chi tiết: "Người Pháp đã chiếm được Đông Dương vào thế kỷ XVII và XVIII" (trang 89). Ở đây, từ "s’en occuper" thay vì dịch "đã quan tâm" lại bị dịch là "đã chiếm được"!

Gần đây, những sai sót trong cuốn "Madam Nhu Trần Lệ Xuân- Quyền lực Bà Rồng" (Phương Nam Books và NXB Hội Nhà Văn ấn hành) cũng khiến nhiều độc giả bất bình. Đây là cuốn sách của tác giả Mỹ- Monique Brinson Demery, do dịch giả Mai Sơn chuyển ngữ. "Chuyển" thế nào chẳng biết khi ít nhất 2 lần (trang 19 và trang 81), dịch giả ghi ông Ngô Đình Cẩn là "người anh chồng của bà Nhu". Sự thật, ông Cẩn là em của ông Nhu. Và còn nhiều lỗi ở chức vụ, địa danh hành chính, đại từ nhân xưng… Đặc biệt, lối hành văn trúc trắc, không thuần Việt khiến độc giả rất khó tiếp cận.

Đó chỉ là một vài điển hình về lỗi của sách nghiên cứu, biên khảo, dịch thuật hiện nay. Nhiều cuốn sách công phu, của các nhà nghiên cứu tên tuổi cũng sai những lỗi rất không đáng. Ví như trong cuốn "Văn hóa người Việt vùng Tây Nam bộ" (NXB Văn hóa- Văn nghệ) do một vị Giáo sư văn hóa tên tuổi chủ biên đã liệt kê: hò mái trường và hò mái dài; hò mái đoản và hò mái cụt (sự thật: trường- dài là một, đoản- cụt cũng là một). Cuốn sách này còn ghi nhận múa bóng rỗi trong đình thờ Thần hoàng Bổn cảnh trong khi ai cũng biết loại hình này chỉ múa ở các miếu thờ nữ thần (Bà Ngũ Hành, Bà Chúa Xứ)… Hay trong cuốn "Nam kỳ phong tục nhơn vật diễn ca" (NXB Văn Học) do Nguyễn Q. Thắng chú thích lại các điển cố, điển tích, từ ngữ xưa, vợ Thoại Ngọc Hầu tên bị "đổi tên" là "Hà thi Vĩnh Tế" nhưng thực tế bà tên Châu Thị Tế. Thoại Sơn được ông chú thích là "tức núi Sam", khi đúng ra phải là núi Sập (nằm ở huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang) còn núi Sam ở Châu Đốc… Nhìn những sai sót ở một số sách dịch, sách hiệu đính, chú thích vừa qua, nhiều người ngao ngán.

*

* *

Việc xuất bản các sách nghiên cứu lịch sử- văn hóa là nỗ lực đáng ghi nhận của các tác giả và nhà xuất bản trong bối cảnh dư luận quan ngại về tình trạng quên lãng sử Việt của một bộ phận người dân- nhất là giới trẻ. Tuy nhiên, cách viết thiếu đầu tư, nghiên cứu đã đem đến cho người xem những kiến thức sai lệch.

Bài, ảnh: ĐĂNG HUỲNH