KIẾN HÒA (Tổng hợp)

Vụ nổi loạn của tập đoàn quân sự tư nhân Wagner tại Nga cho thấy việc sử dụng lính đánh thuê là con dao hai lưỡi với khả năng đe dọa an ninh quốc gia vào thời khắc quan trọng trong cuộc chiến ở Ukraine.

Các tay súng Wagner tham gia cuộc nổi loạn tại thành phố Rostov-on-Don hôm 24-6. Ảnh: Reuters

Suýt gây ra hậu quả tàn khốc

Wagner đã góp công đáng kể trong cuộc chiến của Nga tại Ukraine, đặc biệt là tại chiến trường khốc liệt Bakhmut. Tuy nhiên, chủ tập đoàn này là ông Yevgeny Prigozhin đã nhiều lần cáo buộc giới lãnh đạo quân đội Nga chậm chuyển giao đầy đủ vũ khí và đạn dược khiến họ chịu thiệt hại nặng nề trên chiến trường Bakhmut, cho rằng đây là âm mưu ngăn cản họ giành thêm công trạng lớn trong cuộc chiến ở Ukraine.

Vì thế, ông Prigozhin đã từ chối tái ký hợp đồng hợp tác với Bộ Quốc phòng Nga trong bối cảnh quân đội Ukraine mở chiến dịch tổng phản công. Ðến chiều 23-6, ông Prigozhin cáo buộc quân đội Nga tấn công bằng tên lửa nhằm vào các trại dã chiến của Wagner trên vùng lãnh thổ kiểm soát ở Ukraine. Bộ Quốc phòng Nga nhanh chóng bác bỏ và cho rằng tuyên bố của Prigozhin là "sự khiêu khích về thông tin". Tuy nhiên, ông Prigozhin thông báo rằng lực lượng của ông ta bắt đầu "cuộc hành quân vì công lý" với kế hoạch tiến đến Mát-xcơ-va. Sáng 24-6, một đoàn xe bọc thép của Wagner, bao gồm cả xe tăng, đã tiến vào thành phố phía Nam Rostov-on-Don. Trong thành phố, các thành viên của Wagner giành quyền kiểm soát trụ sở của Quân khu phía Nam của quân đội Nga mà không cần giao tranh.

Tổng thống Nga Vladimir Putin nhấn mạnh hành động của Wagner tương đương với tội phản quốc, "đâm sau lưng đất nước và nhân dân". Cơ quan An ninh Liên bang cho rằng ông chủ Wagner kích động một cuộc nổi loạn vũ trang và mở một vụ án hình sự chống lại Prigozhin.

Ðến tối 24-6, Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko, người đã thay mặt Tổng thống Putin nói chuyện với ông Prigozhin, thông báo ông chủ Wagner đã đồng ý chấm dứt cuộc nổi dậy để đổi lấy sự đảm bảo an ninh. Người phát ngôn Ðiện Kremlin Dmitry Peskov cho hay để tránh đổ máu, vụ kiện chống lại Prigozhin bị hủy bỏ và các thành viên của Wagner sẽ không bị truy tố do "những thành tích của họ trên tiền tuyến" ở Ukraine. Cả Tổng thống Putin cũng cảm ơn các binh sĩ Wagner và các chỉ huy đã dừng lại ở bước cuối cùng là không tiến về Mát-xcơ-va và cứu nước Nga khỏi những hậu quả tàn khốc nếu xảy ra cuộc "huynh đệ tương tàn".

Hiện ông Prigozhin và một số chỉ huy của Wagner đã sang Belarus, trong khi các thành viên khác đang có nhiều sự lựa chọn, như ở lại Nga, sang Belarus, hay ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng Nga và các cơ quan thực thi pháp luật khác.

Vòi bạch tuộc của Wagner

Theo tờ Newsweek, vụ binh biến tuy chỉ kéo dài trong 24 giờ nhưng đã làm thiệt hại nhiều trực thăng của quân đội Nga và khiến 13 phi công tử vong. Ðiều này cho thấy sức mạnh quân sự của Wagner khi họ được trang bị cả chiến đấu cơ, tên lửa và xe tăng hạng nặng. Trong tuyên bố hôm 23-6, ông Prigozhin cho biết Wagner đang có trong tay lực lượng hùng mạnh gồm 25.000 nhân viên, còn phía Mỹ hồi đầu năm nay ước tính tập đoàn quân sự này có khoảng 50.000 tay súng, bao gồm 10.000 lính có hợp đồng và phần còn lại làm việc thời vụ. Các nguồn tin phương Tây cho rằng đã có khoảng 20.000 tay súng Wagner thiệt mạng trong cuộc chiến ở Ukraine mà phần lớn ở chiến trưởng Bakhmut.

Các tay súng thiện chiến nhất của Wagner phần lớn là cựu binh Nga, Afghanistan, Chechnya, quân ly khai Ukraine và một số nước Trung Á, Trung Ðông. Trước đây, mỗi chiến binh của Wagner được trả khoảng 5.600USD/tháng và từ khi bắt đầu tham gia chiến dịch quân sự tại Ukraine, họ được trả gần gấp đôi, hơn 10.000USD/tháng. Tuy nhiên, do nhu cầu nhân lực tăng lên nên tiêu chuẩn tuyển chọn của Wagner được hạ xuống. Nếu trước đây yêu cầu có kinh nghiệm quân sự thì nay Wagner chấp nhận cả những người mới bắt đầu cầm súng miễn là họ sẵn sàng ra trận. Ðây có thể là lý do có quá nhiều tay súng Wagner thiệt mạng ở Ukraine. 

Theo báo chí phương Tây, Wagner hoạt động như một công ty quân sự tư nhân (PMC), có thể được chính phủ thuê để thực hiện các dịch vụ an ninh hoặc chiến đấu. Mô hình này không phải hiếm, Mỹ cũng sử dụng các công ty quân sự tư nhân trong cuộc chiến tranh ở Iraq và Afghanistan.

Theo phát biểu của Tổng thống Putin hôm 27-6, từ tháng 5-2022 đến tháng 5-2023, chính quyền Nga đã phân bổ 86,6 tỉ rúp (1 tỉ USD) nhằm chi trả tiền lương và các khoản khác cho các chiến binh Wagner. Ngoài ra, công ty cung cấp thực phẩm Concord thuộc sở hữu của ông Prigozhin nhận được thêm 80 tỉ rúp (960 triệu USD) để cung cấp thực phẩm cho quân đội Nga chỉ trong 1 năm.

Wagner bắt đầu hoạt động ở Ukraine từ năm 2014, khi những tay súng mặc quân phục không phù hiệu đến miền Ðông Ukraine để hỗ trợ lực lượng ly khai vùng Donbass, giúp Mát-xcơ-va sáp nhập bán đảo Crimea. Kể từ đó, tập đoàn này được cho đã vươn vòi bạch tuộc đến ít nhất 30 quốc gia, trong đó có những "điểm nóng" an ninh như Syria, Libya, Sudan, CH Trung Phi, Mali - những nơi mà Bộ Tài chính Mỹ tin rằng Wagner đã làm giàu nhờ đầu tư khai thác, bảo vệ hoặc buôn lậu dầu mỏ, khí đốt, vàng, kim cương. Chẳng hạn, các hoạt động khai thác khoáng sản tại CH Trung Phi đã giúp mang lại cho Wagner nguồn lợi nhuận 1 tỉ USD. Trong khi đó, Syria là nơi đầu tiên đội quân của Wagner tự khẳng định là một lực lượng chiến đấu đáng gờm khi năm 2018, hàng chục tay súng của họ tham gia vụ tấn công vào một cơ sở dầu mỏ do quân đội Mỹ bảo vệ và sau đó phải bỏ mạng trong cuộc bố ráp của lực lượng Mỹ.