Những năm vừa qua, Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có bước chuyển biến mạnh mẽ trong việc đưa cơ giới và các tiến bộ khoa học kỹ thuật, giống lúa tốt vào đồng ruộng nhằm từng bước nâng cao sản lượng và chất lượng lúa gạo. Nhận định về tiến độ cũng như phân tích các mặt được và chưa được xoay quanh việc cơ giới hóa trong sản xuất lúa ở ĐBSCL, Tiến sĩ Lê Văn Bảnh, Viện Trưởng Viện lúa ĐBSCL, cho biết:

- Tất cả các khâu trong quy trình sản xuất lúa ở ĐBSCL như làm đất, bơm tưới, thu hoạch, chế biến và bảo quản sau thu hoạch đều được cơ giới hóa. Tuy nhiên, mức độ cơ giới hóa ở từng khâu khác nhau. Chẳng hạn, 100% diện tích đất sản xuất lúa đều áp dụng cơ giới hóa trong khâu làm đất. Riêng diện tích đất áp dụng gieo sạ lúa theo hàng chỉ mới chiếm khoảng 21% so tổng số diện tích đất sản xuất, còn chuyện cấy lúa bằng máy chỉ mới bắt đầu áp dụng ở một số địa phương như An Giang, Long An... trên qui mô hẹp. Trong vài năm gần đây, vùng ĐBSCL áp dụng lịch xuống giống lúa đồng loạt để né rầy, tránh lũ nên tất cả các địa phương đều thiếu nhân công khi vào vụ thu hoạch rộ. Tuy vậy, tốc độ cơ giới trong khâu thu hoạch lúa ở ĐBSCL còn chậm, toàn vùng chỉ mới có khoảng 1.800 máy gặt đập liên hợp và 3.500 máy gặt lúa xếp dãy. Tất cả các máy thu hoạch lúa nói trên chỉ mới đáp ứng được khoảng 15% so nhu cầu. Còn hệ thống sấy lúa ở ĐBSCL hiện có, chỉ mới đáp ứng được khoảng hơn 30% sấy lúa của vụ hè thu, số lúa còn lại phải phơi thủ công, hao hụt cao.

* Thời gian qua, để giải quyết tình trạng thiếu nhân công thu hoạch lúa, Nhà nước, ngành nông nghiệp thực hiện nhiều chính sách, biện pháp để hỗ trợ nông dân trang bị máy móc, phương tiện. Song, đến nay tỷ lệ cơ giới hóa trong khâu thu hoạch lúa ở ĐBSCL vẫn còn thấp. Tiến sĩ nhận xét như thế nào về sự nghịch lý này?

- Thời gian qua, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với các viện, trường, địa phương tổ chức nhiều hội thi máy gặt đập liên hợp nhằm tuyển chọn ra những máy gặt đập liên hợp phù hợp cho vùng ĐBSCL (hoạt động trong nhiều điều kiện khác nhau: thu hoạch lúa đứng, thu hoạch lúa ngã đổ, vận hành trên nền ruộng khô ráo, vận hành trên đồng ruộng bùn lầy). Những hội thi như vậy sẽ được tiếp tục trong thời gian tới. Các máy gặt đập liên hợp có giá dao động từ 150 triệu đồng đến 200 triệu đồng/máy, vượt quá khả năng của nông dân. Do đó, Nhà nước thực hiện chính sách hỗ trợ lãi suất nhằm khuyến khích và hỗ trợ nông dân đầu tư mua máy gặt đập liên hợp để khắc phục tình trạng khan hiếm lao động và giảm tỷ lệ thất thoát trong khâu thu hoạch. Tuy vậy, tỷ lệ cơ giới hóa trong khâu thu hoạch lúa ở ĐBSCL còn thấp do một số nông hộ có điều kiện đầu tư thì chờ xem hiệu quả của những người đã đầu tư trước. Mặt khác, do trọng lượng của máy gặt đập liên hợp lên đến khoảng 2 tấn, nên loại phương tiện này chỉ phù hợp với những cánh đồng bằng phẳng, quy mô diện tích từng thửa ruộng phải rộng, hạ tầng nông thôn (kênh mương, đường giao thông) phải khá tốt. Đặc biệt, các máy gặt đập liên hợp trong nước thường được sản xuất theo kiểu tự mày mò chứ chưa được sản xuất đại trà theo quy trình công nghiệp nên thiếu phụ tùng thay thế khi bị hư hỏng. Do đó, người tiêu dùng ĐBSCL ngại mua các máy gặt đập liên hợp được sản xuất trong nước; trong số 1.800 máy gặt đập liên hợp ở ĐBSCL hiện nay thì máy gặt đập liên hợp do Trung Quốc sản xuất chiếm đến 90%.

* Xin tiến sĩ cho biết thêm những đánh giá về thực trạng chế biến và bảo quản lúa gạo ở ĐBSCL hiện nay?

- Đến nay, việc xay xát chế biến gạo ở ĐBSCL đã đạt tỷ lệ cơ giới hóa 100%, hệ thống nhà máy xay xát chế biến gạo đã phủ khắp từ nông thôn sâu đến thành thị. Do đó, lực lượng thương lái sau khi mua lúa dễ dàng xay xát bóc vỏ trấu tại chỗ nhằm giảm khối lượng hàng hóa để dễ vận chuyển gạo nguyên liệu đi nơi khác. Tuy nhiên, hầu hết các cơ sở xay xát chế biến gạo ở ĐBSCL hiện nay đều có công suất nhỏ, công nghệ cũ nên tỷ lệ hao hụt (hạt gãy) trong chế biến gạo khá cao.

Riêng khâu bảo quản tồn trữ lúa gạo ở ĐBSCL và cả nước hiện nay là khâu yếu nhất của quy trình sản xuất lúa gạo. Tổng các kho chứa lúa của cả nước (thuộc sở hữu của Nhà nước, các tổng công ty, các công ty) hiện nay có năng lực chứa chưa đến 2 triệu tấn. Trong năm 2008, tổng sản lượng lúa ở ĐBSCL ước lên đến khoảng 20 triệu tấn (vụ đông xuân 10 triệu tấn, hè thu 8 triệu tấn, vụ khác 2 triệu tấn) nhưng tổng sức chứa của các kho ở ĐBSCL chưa đến 1 triệu tấn. Do đó, khi gạo hàng hóa của Việt Nam gặp khó khăn trong khâu tiêu thụ như năm nay, thì người nông dân “ôm” thêm khâu bảo quản, tồn trữ lúa tại nhà với tỷ lệ hao hụt rất lớn do chim chuột cắn phá hoặc bị ẩm mốc.

* Để đầu tư hiệu quả trong cơ giới hóa nông nghiệp ở ĐBSCL trong thời gian tới, theo Tiến sĩ cần tập trung ở khâu nào?

Máy gặt đập liên hợp chỉ mới đáp ứng khoảng 15% nhu cầu thu hoạch lúa ở ĐBSCL. Ảnh: NHẬT CHÁNH

- Một số địa phương ở ĐBSCL như An Giang, Bạc Liêu, Long An bắt đầu áp dụng đưa thiết bị định vị bằng tia laser để cải tạo mặt bằng đồng ruộng. Tôi tin rằng việc áp dụng thiết bị kỹ thuật cao để cải tạo đồng ruộng sẽ được nhân rộng trong thời gian tới. Khi mặt ruộng được bằng phẳng, nông dân sẽ giảm nhiều chi phí ở các khâu như giảm lượng lúa giống nhờ sử dụng dụng cụ gieo sạ theo hàng, giảm chi phí bơm tưới, thu hoạch lúa bằng máy gặt đập liên hợp...

Cấy lúa bằng máy còn khá mới mẻ ở Việt Nam, nhưng bước đầu đã xuất hiện ở An Giang và Long An. Thời gian tới, chúng tôi sẽ hợp tác với các đối tác của Nhật Bản để đưa máy cấy lúa của Nhật Bản trình diễn ở ĐBSCL. Khi áp dụng cấy lúa bằng máy sẽ rút ngắn thời gian gian cây lúa ngoài đồng khoảng 15 ngày (thời gian gieo mạ trong khay), giảm sâu bệnh và không bị lúa lẫn. Do đó, việc cấy lúa bằng máy rất phù hợp cho các khu vực ven biển phải phụ thuộc vào nguồn nước mưa.

* Vậy cần phải làm gì để đẩy nhanh tốc độ cơ giới hóa nông nghiệp ở ĐBSCL, thưa tiến sĩ?

- Sản xuất nông nghiệp nói riêng và sản xuất hàng hóa nói chung phải thỏa mãn bài toán cung - cầu. Nghĩa là, các cơ quan chức năng phải có dự đoán, dự báo và quy hoạch tốt. Đặc biệt, các bên có liên quan cần hợp lực khắc phục những khiếm khuyết trong mối liên kết 4 nhà. Trong đó, nhà nước đã có các chính sách trợ giúp cho nông dân, các nhà khoa học luôn sẵn sàng giúp nông dân. Nhưng vướng mắc hiện nay là giữ mối quan hệ hài hòa giữa doanh nghiệp và nông dân. Khi các sản phẩm cá tra chế biến gặp khó khăn trong khâu tiêu thụ thì doanh nghiệp thường viện vào các tiêu chuẩn kỹ thuật hoặc chậm thu mua cá của nông dân; ngược lại, nông dân sẵn sàng bán mía cho thương lái khi có giá thu mua cao hơn hợp đồng bao tiêu... Tình trạng này cần sớm được khắc phục nhanh. Mặt khác, nông dân phải liên doanh, hợp tác sản xuất để tạo ra nhiều sản phẩm đồng nhất về chất lượng. Mặt khác, các mô hình liên kết như hợp tác xã, câu lạc bộ hay các nông trường có quy mô diện tích lớn sẽ dễ đưa cơ giới vào đồng ruộng.

* Xin cảm ơn Tiến sĩ!

NHẬT CHÁNH (thực hiện)