Cần Thơ có một con đường mang tên Trần Văn Hoài. Tiền Giang cũng có một trường THPT cùng tên. Thoạt nghe qua cứ nghĩ cùng một người nhưng thực tế lại là 2 nhân vật Trần Văn Hoài khác nhau trong lịch sử. Giữa họ có điểm chung là tham gia cách mạng và có công trong kháng chiến chống Pháp. 

Qua nghiên cứu và tìm hiểu, ông Trần Văn Hoài ở Cần Thơ sinh năm 1914 mất năm 1949, quê quán tại Vàm Nhon, làng Thới Thạnh, quận Ô Môn, tỉnh Cần Thơ (cũ). Ông sinh trưởng trong một gia đình nhà Nho yêu nước, luôn ủng hộ các cuộc khởi nghĩa chống thực dân Pháp. Ông là người chỉ huy quân sự thao lược đã lãnh đạo giành thắng lợi trong nhiều trận chiến quan trọng của địa phương; có nhiều đóng góp trong công tác chỉ đạo cách mạng từ cấp quận, đến cấp tỉnh, rồi cấp trung đoàn, liên trung đoàn chống Pháp. Ông Trần Văn Hoài đã đảm nhận nhiều chức vụ quan trọng: Trưởng Ban cán sự Đảng bộ quận Ô Môn; Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến tỉnh Cần Thơ; Chỉ huy trưởng Chi bộ 21 chịu trách nhiệm hoạt động vùng Long Châu Hà (Long Xuyên - Châu Đốc - Hà Tiên); Trung đoàn Trưởng Trung đoàn 122 hoạt động địa bàn Cần Thơ - Rạch Giá; Liên Trung đoàn trưởng, Trung đoàn 122, 124.

Chân dung Trần Văn Hoài, người chỉ huy quân sự tài ba, thao lược đất Tây Đô. (Đình Phong chụp lại)

Dù qua đời khi còn rất trẻ nhưng ông có nhiều đóng góp lớn cho cách mạng Cần Thơ và khu vực Tây Nam bộ. Ông là chỉ huy quân sự tài năng, đầy sáng tạo. Dù chưa qua trường lớp đào tạo chính quy, nhưng với kinh nghiệm thực tiễn và sự dũng cảm, ông đã tổ chức đánh thắng nhiều trận quan trọng. Đồng thời, ông còn là cán bộ chính trị giỏi, thường xuyên bồi dưỡng, giác ngộ chính trị và kỹ thuật cho chiến sĩ. Đặc biệt, ông vận động quần chúng rất tốt, hành quân đến đâu giúp địa phương gầy dựng cơ sở đến đó, xây dựng quân đội thật sự là quân đội của nhân dân, “ở dân thương đi dân nhớ”.

Đình Phong chụp lại

Trong khí đó, nhân vật Trần Văn Hoài được Tiền Giang đặt tên cho trường THPT tại huyện Chợ Gạo, sinh năm 1872, hy sinh năm 1947, còn có tên khác là Trần Vĩnh Hoài. Vì ông từng là Hương trưởng nên còn gọi Hương trưởng Hoài.

Ông là người làng Bình Ninh, tổng Hòa Hảo, tỉnh Mỹ Tho (nay là xã Bình Ninh, huyện Chợ Gạo, tỉnh Tiền Giang). Ông là người nhiệt tình, yêu nước và đã tham gia nhiều phong trào kháng chiến chống Pháp. Nhiều lần bị địch bắt giam nhưng mãn hạn tù ông lại tiếp tục hoạt động cách mạng. Đến năm 1940 ông là Quận ủy viên Quận ủy lâm thời Chợ Gạo. Nhà của ông là nơi lưu trú và tụ họp của nhiều sĩ phu yêu nước, nhân vật lịch sử quan trọng, như: Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Trần Văn Giàu, Hà Huy Giáp… Đây còn là nơi diễn ra hội nghị thành lập Xứ ủy lâm thời Nam kỳ (1943) do ông Trần Văn Giàu làm Bí thư. Tháng 5-1945 Xứ ủy Nam kỳ triệu tập hội nghị toàn xứ tại đây và đã đề ra các hoạt động chuẩn bị cho cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8-1945. Ngày 10-5-1947, ông bị địch phục kích bắn, hy sinh khi trên đường đi công tác, lúc vượt qua lộ Đông Dương (nay là quốc lộ 1A) đoạn thuộc xã Long Định, huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang. Ông được công nhận là Liệt sĩ.

Chân dung cụ Trần Văn Hoài - người có nhiều công lao, đóng góp cho cách mạng tỉnh Tiền Giang.  (Đình Phong chụp lại)

Ngôi nhà của ông Hoài là địa chỉ lịch sử của Tiền Giang. Giáo sư Trần Văn Giàu cũng nhiều lần nhắc đến ông Trần Văn Hoài. Trong hồi ký của Giáo sư có đoạn viết “Dù vật đổi sao dời mà lòng chúng tôi vẫn sắt son với Bác Hương trưởng Hoài và đồng bào Tân Thuận Bình”, hay đoạn “Gia đình ông Trần Văn Hoài là nơi tin cậy của Đảng, là cái nôi của những năm đấu tranh cách mạng”. Giáo sư Trần Văn Giàu cũng viết trong hồi ký rằng nhà của ông Trần Văn Hoài là nơi ở của cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc sau khi thôi hốt thuốc ở Sài Gòn và từ đây cụ Nguyễn Sinh Sắc đi về Cao Lãnh sống tại đó cho đến cuối đời.

Trường hợp có hai nhân vật lịch sử cùng tên, cùng được dùng tên đặt tên đường, tên trường thực sự là hiếm gặp. 

ĐÌNH PHONG