Nhân chuyến công du gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 15-8, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã tới khu mộ của những người lính Liên Xô ở tiểu bang này khiến nhiều người bất ngờ về sự hợp tác đặc biệt quan trọng giữa Mỹ và Liên Xô trong giai đoạn chiến tranh thế giới tàn khốc, qua đó kỳ vọng sẽ góp phần thúc đẩy cải thiện quan hệ giữa Mỹ và Nga trong giai đoạn khó khăn hiện nay. 

Sau cuộc gặp riêng và mở rộng với Tổng thống Trump, Tổng thống Putin trước khi rời Alaska đã đến viếng và đặt hoa tưởng niệm tại khu vực riêng ở Nghĩa trang Quốc gia Fort Richardson, nơi vinh danh những phi công Liên Xô đã hy sinh trong Chiến tranh Thế giới thứ hai. Trong cuộc đại chiến này, Mỹ và Liên Xô từng là đồng minh chống lại Đức Quốc xã. Đây cũng là một chương hiếm hoi trong lịch sử khi Washington và Mát-xcơ-va đứng chung chiến tuyến trong một cuộc xung đột toàn cầu.

Tổng thống Nga Putin tới khu mộ của những người lính Liên Xô ở Nghĩa trang Quốc gia Fort  Richardson.

Đặc biệt ở giai đoạn 1942-1945, các phi công Liên Xô tham gia chương trình huấn luyện cùng các phi hành đoàn Mỹ tại Fairbanks, Alaska trước khi lái máy bay qua Canada và băng qua eo biển Bering đến Siberia. Tuyến không vận này, được gọi là đường hàng không Alaska-Siberia, đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển phương tiện quân sự từ Mỹ đến tiền tuyến của Liên Xô theo Chương trình Cho thuê - Cho mượn (Lend-Lease) hay còn gọi Đạo luật Thúc đẩy Phòng thủ của Mỹ.

Được thông qua vào tháng 3-1941, mục tiêu của chương trình nói trên là cung cấp hỗ trợ vật chất cho các nước khối Đồng minh, bao gồm cả Liên Xô nhằm duy trì khả năng chiến đấu chống lại phe Trục (Đức, Ý, Nhật Bản) trong Thế chiến thứ hai mà không cần Washington trực tiếp tham chiến. Đây là động thái chiến lược mang lại lợi ích quốc gia lâu dài cho Mỹ. Ước tính, Mỹ đã hỗ trợ khoảng 19.000 máy bay và 20.000 xe tăng, xe bọc thép cùng nhiều loại vật tư chiến tranh khác cho Liên Xô với tổng giá trị lên tới 11,3 tỉ USD thời điểm đó (khoảng 180 tỉ USD thời giá hiện nay). 

Trong quá trình huấn luyện hoặc vận chuyển máy bay do Mỹ chế tạo đến Mặt trận phía Đông, một số phi công Liên Xô đã hy sinh do tai nạn hoặc điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Những người lính ban đầu được chôn cất tại 2 thành phố Fairbanks và Nome gần Vòng Bắc Cực, sau đó hài cốt của họ được cải táng vào năm 1946 tại Nghĩa trang Quốc gia Fort Richardson gần thành phố Anchorage theo yêu cầu của chính quyền Mỹ.

Theo các ghi chép lịch sử, Pháo đài Lục quân Richardson là một trong số ít nơi chôn cất các binh sĩ nước ngoài đã hy sinh trong Thế chiến thứ hai trên đất Mỹ. Đối với người dân Alaska, những ngôi mộ này là lời nhắc nhở về một liên minh thời chiến từng tạm thời vượt qua sự chia rẽ chính trị và văn hóa sâu sắc giữa Mỹ với Liên Xô.

Năm 1990, một phái đoàn từ Ủy ban Cựu chiến binh Liên Xô xác nhận tính lịch sử của địa điểm này và trong những thập kỷ sau đó, các quan chức Nga đã thực hiện nhiều chuyến thăm tới đây. Năm 2011, Tổng thống Nga lúc bấy giờ là Dmitry Medvedev còn trao tặng bằng khen cho Giám đốc nghĩa trang Virginia Walker vì vai trò của bà trong việc bảo tồn và duy trì các ngôi mộ. Đến nay, khu vực trên vẫn giữ được tình trạng nguyên sơ với mỗi bia mộ đều được khắc bằng tiếng Anh lẫn tiếng Nga.

Trong buổi họp báo chung sau hội đàm với Tổng thống Trump ngày 16-8, Tổng thống Putin cũng bày tỏ lòng biết ơn trước tình trạng bảo trì rất tốt của nghĩa trang quân đội. Nhắc lại lịch sử về cuộc chiến chống lại kẻ thù chung, nhà lãnh đạo Nga cho biết gần đây ông có đến thăm thành phố Magadan (Đông Bắc Siberia) và ở đó có một đài tưởng niệm dành riêng cho các phi công Nga, Mỹ giống như công trình đặt tại trung tâm thành phố Fairbanks.

“Tôi nghĩ điều đó rất đáng trân trọng và cao quý. Chúng ta sẽ luôn ghi nhớ những tấm gương lịch sử khi 2 nước cùng nhau đánh bại kẻ thù chung bằng tinh thần chiến đấu, tình đồng chí và hữu nghị” - Tổng thống Putin chia sẻ cảm nhận và kỳ vọng ý nghĩa của lần quan hệ hợp tác hiếm hoi trong lịch sử có thể giúp kết nối quan hệ 2 nước trong điều kiện khó khăn hiện nay. “Tôi tin chắc rằng di sản này sẽ giúp chúng ta tái thiết và vun đắp mối quan hệ bình đẳng, cùng có lợi trong giai đoạn này”, ông Putin bày tỏ.

MAI QUYÊN (Tổng hợp)