Là một trong những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, để nâng cao chất lượng gạo phục vụ nhu cầu tiêu dùng và xuất khẩu, ngành lúa gạo Việt Nam luôn quan tâm đẩy mạnh ứng dụng công nghệ mới vào nghiên cứu sản xuất, kiểm soát chất lượng lúa giống. Tăng cường liên kết chuỗi, nâng cao năng lực sản xuất để đảm bảo về số lượng và chất lượng, chủng loại giống phục vụ sản xuất lúa theo hướng phát thải thấp, thích ứng biến đổi khí hậu, đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường.

Kết quả tích cực

Với diện tích trồng lúa khoảng 7,1-7,2 triệu héc-ta nên cả nước có nhu cầu về lượng lúa giống khoảng 5t70.000-580.000 tấn/năm. Với sự vào cuộc tích cực của các cấp chính quyền, cùng viện, trường, trung tâm giống và nhiều đơn vị, doanh nghiệp trong công tác nghiên cứu, chọn tạo và sản xuất giống, nước ta không chỉ tạo ra được lượng lúa giống lớn để phục vụ sản xuất mà chủng loại lúa giống cũng đa dạng, chất lượng được nâng cao.

Việc đẩy mạnh ứng dụng các công nghệ mới vào sản xuất, quản lý chất lượng giống như công nghệ sinh học, công nghệ gen, công nghệ tế bào… đã đóng vai trò quan trọng trong việc lai tạo ra nhiều giống lúa mới, thời gian canh tác ngắn nhưng năng suất, chất lượng tốt và thích ứng được nhiều điều kiện sản xuất bất lợi.

Những năm qua, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) cùng các bộ, ngành Trung ương và địa phương đã tăng cường liên kết chuỗi, hỗ trợ nông dân và các hợp tác xã (HTX) kết nối với các viện, trường, doanh nghiệp để đẩy mạnh xã hội hóa công tác giống. Khuyến khích và hỗ trợ phát triển hệ thống lúa giống 3 cấp, với sự tham gia của nhiều HTX, tổ hợp tác và nông hộ, góp phần cung ứng giống lúa chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu sản xuất.

Nông dân tham quan, tìm hiểu về các giống lúa của Viện Nghiên cứu Nông nghiệp công nghệ cao ĐBSCL được trồng trình diễn tại phường Thới An Đông, TP Cần Thơ.

Theo Hiệp hội thương mại giống cây trồng Việt Nam (VSTA), trước năm 2010, phần lớn các giống lúa được công nhận cấp Quốc gia được chọn tạo theo phương pháp lai hữu tính truyền thống, gây đột biến nhân tạo. Từ năm 2010, với công nghệ sinh học, công nghệ tế bào, công nghệ gen đã được ứng dụng trong nghiên cứu, chọn tạo giống lúa. Kết quả, các gen mục tiêu như chất lượng, chống chịu sâu bệnh, mặn, ngập úng… được định vị và chuyển thành công vào các dòng, giống.

Cả nước hiện có hơn 200 doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp liên doanh, doanh nghiệp tư nhân, đơn vị sản xuất kinh doanh giống cấp tỉnh và hơn 20 viện, trường đại học nghiên cứu, sản xuất kinh doanh giống cây trồng. Các tập đoàn, doanh nghiệp lớn như Vinaseed, ThaiBinh seed, Lộc Trời,… sử dụng hệ thống máy móc, công nghệ chế biến hạt giống hiện đại như hệ thống sấy silo, sấy vỉ ngang đảo chiều đảm bảo ẩm độ hạt giống theo quy định; máy chế biến tự động hóa với hệ thống sàng, lọc, loại bỏ tạp chất, hạt lửng, lép, hạt quá lớn, quá bé nhiều cửa, hạt giống thu được qua chế biến sạch, đồng đều, loại được hạt cỏ dại và hạt khác biệt.

Bên cạnh kết quả đạt được, hiện công tác phát triển và ứng dụng các công nghệ mới vào sản xuất giống lúa vẫn còn gặp các khó khăn. Cụ thể như chi phí sản xuất giống còn cao, vẫn còn tình trạng lúa giống bán trên thị trường chưa đảm bảo tốt chất lượng và độ thuần. Nhiều nông dân còn sử dụng giống không chính quy... Đây là những vấn đề cần được quan tâm tháo gỡ, khắc phục trong thời gian tới.

Gỡ khó để tăng năng lực sản xuất và chất lượng giống

Theo ông Trần Xuân Định, Phó Chủ tịch, Tổng thư ký VSTA, hiện có khoảng 70-75% khối lượng hạt giống được áp dụng công nghệ chế biến từ mức trung bình khá đến hiện đại, khoảng 25-30% còn chế biến thủ công và chất lượng không đồng đều. Điều đáng chú ý, hiện cả nước có nhiều kênh phân phối giống lúa (như đại lý, HTX nông nghiệp, cá thể…). Với sự phát triển của công nghệ thông tin và mạng xã hội đã xuất hiện tình trạng bán lúa giống kiểu đa cấp, bán online và dàn dựng các video không đúng sự thật gây thiệt hại cho nông dân trồng lúa.

Tại “Tọa đàm giải pháp khoa học nhằm nâng cao chất lượng lúa và lúa giống” do Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam vừa phối hợp với VSTA tổ chức tại TP Cần Thơ, nhiều chuyên gia, doanh nghiệp cho rằng tới đây cần đẩy mạnh ứng dụng các công nghệ mới để nâng cao năng lực sản xuất và chất lượng giống. Đặc biệt, cần ứng dụng hiệu quả công nghệ số, công nghệ AI (trí tuệ nhân tạo) trong quản lý sản xuất, kiểm soát chất lượng, độ thuần của lúa giống. Ứng dụng công nghệ số và AI trong định hướng các kế hoạch lai tạo, chọn tạo, cũng như thực hiện các phép lai. Bên cạnh đó, tiếp tục chú ý ứng dụng công nghệ tế bào, công nghệ gen để tạo ra các giống lúa thơm, chất lượng, giống lúa dinh dưỡng, phát thải thấp…

TS Trần Ngọc Thạch, Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL, cho biết việc dùng AI kiểm tra chất lượng và phân biệt giống lúa, hạt gạo là cần thiết. Công nghệ này là hướng đi tốt, hỗ trợ các nhà sản xuất giống lúa và cơ quan quản lý nhà nước trong việc giám định độ thuần, độ sạch của giống lúa. Tuy nhiên, để thực hiện được điều này, phải có một cơ sở dữ liệu lớn. Hiện nay, cả nước có hàng trăm giống lúa, do đó cần một quá trình “dạy” cho AI nhận diện hạt lúa. Bên cạnh đó, yếu tố mùa vụ, thời tiết và quá trình chế biến cũng ảnh hưởng đến hình dạng hạt gạo nên cũng cần quan tâm để AI nhận diện thật sự chính xác.

Giống lúa là một trong những yếu tố đầu vào quan trọng của chuỗi giá trị lúa gạo và ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng gạo. Ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An, cho biết: “Việc áp dụng khoa học công nghệ, số hóa vào sản xuất lúa giống là cần thiết nhằm đảm bảo chất lượng giống. Là doanh nghiệp xuất khẩu gạo đã và đang tham gia liên kết với nông dân tại nhiều HTX trong sản xuất và tiêu thụ lúa, công ty luôn mong có nguồn giống lúa chất lượng, thuần chủng để đưa xuống ruộng nên rất cần có các đơn vị, doanh nghiệp đưa ra giải pháp, ứng dụng AI để phân tích được lúa giống chuẩn, giống xác nhận, không bị trộn lẫn”.

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG