Nằm trong danh sách những quốc gia có tình trạng làm việc quá sức nhất thế giới, nhiều công ty Trung Quốc bắt đầu khuyến khích nhân viên tan ca đúng giờ như một phần trong nỗ lực xóa bỏ văn hóa làm việc độc hại và cạnh tranh quá mức.

Nhiều người cho rằng làm việc nhiều giờ đồng nghĩa năng suất sẽ cao hơn nhiều. Ảnh: SCMP

DJI, hãng sản xuất máy bay không người lái có trụ sở chính tại Thâm Quyến, hồi tháng 2 cho công bố quy định mới yêu cầu tất cả nhân viên rời văn phòng trước 9 giờ tối. Tại văn phòng của DJI ở Thượng Hải, mỗi ngày đèn cũng được tắt vào lúc 9 giờ tối để nhắc nhân viên tan làm và về nhà.

Tương tự DJI, một số doanh nghiệp khác cũng thực thi chính sách cải cách, chẳng hạn như nhà bán lẻ nổi tiếng của Trung Quốc Miniso. Trong bản ghi nhớ nội bộ lưu hành giữa tháng 2, ban lãnh đạo công ty đã công bố những quy tắc mới đáng chú ý bao gồm thời gian họp không được kéo dài quá 30 phút và cấm xử lý công việc qua đêm. Trong khi đó, tập đoàn thiết bị gia dụng khổng lồ Midea Group yêu cầu tất cả nhân viên phải tan làm trước 7 tối, cấm họp sau giờ làm việc cũng như làm thêm giờ không cần thiết.

“Mặt tối” của văn hóa làm việc khắc nghiệt

Chính sách nghiêm ngặt về giờ làm việc được nhiều công ty ủng hộ sau khi các quan chức Chính phủ Trung Quốc cam kết chống lại tình trạng cạnh tranh quá mức và giải quyết “văn hóa làm việc 996”.

Những năm trước, giới trẻ ở đại lục tham gia các nền tảng trực tuyến đều biết “neijuan”, một thuật ngữ mô tả sự cạnh tranh khốc liệt trong xã hội Trung Quốc. Theo Giáo sư Biao Xiang thuộc Ðại học Oxford (Anh), có một bộ phận người  trẻ cảm thấy họ không nỗ lực thì chắc chắn bị xã hội cho ra rìa. Nhưng càng cố gắng, họ lại càng không thấy đột phá. Vì vậy, nghĩa bóng của từ neijuan cũng có ý chỉ quá trình người lao động bị mắc kẹt vào vòng lặp cạnh tranh vô nghĩa. Sau neijuan, khái niệm khác xuất hiện có tên “tangping” nghĩa là “nằm thẳng”. Từ này bắt nguồn từ bài đăng trên một diễn đàn trực tuyến, trong đó tác giả cho biết bản thân không cảm thấy có vấn đề gì dù không làm việc suốt 2 năm. Ðiều này mâu thuẫn với định nghĩa thanh niên thành công ở đại lục, trong đó mọi người đều ra sức làm việc theo phương thức và chế độ thời gian khắt khe từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, liên tục 6 ngày trong tuần. “Ông trùm công nghệ” Trung Quốc Jack Ma từng nói rằng, người lao động phải thấy việc tham gia văn hóa làm việc 996 nói trên là “điều may mắn” và nếu không có nó, nền kinh tế có thể “mất đi sức sống và động lực”. Năm 2019, người sáng lập tập đoàn Alibaba khẳng định những ai yêu thích công việc của mình sẽ không thấy quy định 996 là vấn đề.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Paul Lim tại Ðại học Quản lý Singapore (SMU) cho biết cạnh tranh là quan trọng nhưng cạnh tranh quá mức lại không lành mạnh. Theo Phó Giáo sư Li Wendong tại Ðại học Trung văn Hương Cảng (CUHK), các công ty Trung Quốc cũng bắt đầu nhận ra mặt tối của văn hóa neijuan và làm việc nhiều giờ liên tục. Các cuộc tranh luận công khai trở nên gay gắt hơn khi xuất hiện báo cáo về những ca tử vong do làm việc quá sức. Ðến đầu tháng 3, lần đầu tiên trong báo cáo công tác thường niên, Chính phủ Trung Quốc đề cập đến vấn đề cạnh tranh “kiểu neijuan” và cam kết hành động để giải quyết tình trạng này. Ðộng thái này nói lên mối quan ngại lớn của Bắc Kinh, thúc đẩy kỳ vọng của giới chuyên môn về sự cải thiện của doanh nghiệp và nhà quản lý trong tương lai gần.

Ý kiến trái chiều

Viết trên tài khoản WeChat, nhà sáng lập kiêm giám đốc điều hành Xiaomi Lôi Tuấn cho biết ông hoàn toàn ủng hộ và ca ngợi những nỗ lực ban đầu này là bước đi đúng hướng. Nhưng vẫn có một bộ phận giữ ý kiến tan làm sau 9 giờ tối, nhất là khi thói quen làm việc nhiều giờ và tăng ca thường xuyên còn rất phổ biến trong các ngành công nghiệp có yếu tố cạnh tranh khốc liệt ở Trung Quốc như sản xuất, tài chính và công nghệ. Nếu một số người tự nguyện làm thêm giờ, điều đó sẽ tạo áp lực khiến những nhân viên khác cũng làm như vậy.

Vì vậy, theo ý của chuyên gia, các nhà lãnh đạo và ban quản lý doanh nghiệp cần đào sâu hơn để tìm ra nguyên nhân gốc rễ khiến nhân viên phải làm thêm giờ. Ngoài ra, công ty cần tạo cơ hội phát triển và đào tạo kỹ năng đi kèm các phúc lợi để giúp nhân viên phát huy hết tiềm năng, từ đó giảm cạnh tranh tại nơi làm việc và loại bỏ nhu cầu đấu tranh với nhau. Chủ động chống lại văn hóa làm việc khắc nghiệt cũng có thể giúp lĩnh vực tư nhân thu hút và giữ chân nhân viên khi 2 thế hệ Z và Y đang cho thấy họ không ngại nhảy việc, thậm chí nghỉ việc để theo đuổi xu hướng “micro-retirement - nghỉ hưu ngắn hạn” để giảm căng thẳng và cân bằng cuộc sống.