Thủ tướng Anh Keir Starmer đã đồng ý nhượng lại Quần đảo Chagos cho Mauritius, trong một thỏa thuận mà đảng Bảo thủ đối lập phê phán là “tệ nhất trong lịch sử các thỏa thuận”.

Thủ tướng Anh Starmer công bố thỏa thuận trao trả Quần đảo Chagos ngày 22-5. Ảnh: Shutterstock

Tổng chi phí 30,3 tỉ bảng

Tại cuộc họp báo hôm 22-5, Thủ tướng Starmer, thuộc Công đảng, tuyên bố thỏa thuận trao trả chủ quyền của Quần đảo Chagos, lãnh thổ hải ngoại Ấn Độ Dương thuộc Anh, có “giá trị ròng” chỉ là 3,4 tỉ bảng (4,6 tỉ USD) trong thế kỷ tới và đây là giải pháp cần thiết để đảm bảo một căn cứ quân sự quan trọng. Luân Đôn sẽ trả 101 triệu bảng mỗi năm để thuê lại căn cứ quân sự chung của Anh và Mỹ tại Diego Garcia, đảo lớn nhất trong Quần đảo Chagos.

Tuy nhiên, phe phản đối thỏa thuận cho biết chi phí thực tế cao gấp 10 lần và khẳng định không cần hoàn trả chủ quyền quần đảo này cho Mauritius, một đồng minh của Trung Quốc. Đảng Cải cách Vương quốc Anh đã hoài nghi thỏa thuận. Lãnh đạo đảng Bảo thủ Kemi Badenoch phàn nàn rằng hiệp ước này có nghĩa là “ít nhất 30 tỉ bảng tiền của người nộp thuế bị lãng phí do cái gọi là “Thuế đầu hàng”.

Theo phân tích của báo Telegraph, Chính phủ Anh sẽ phải trả 165 triệu bảng/năm trong 3 năm đầu tiên và 120 triệu bảng trong thập niên tiếp theo. Từ năm thứ 14 đến năm thứ 99, các khoản thanh toán sẽ được lập chỉ mục theo lạm phát, với giả sử lạm phát ở mức 2%.

Ngoài ra, Anh có trách nhiệm tài trợ 45 triệu bảng/năm trong 25 năm để “Mauritius đầu tư vào các dự án thúc đẩy sự phát triển kinh tế và phúc lợi của đất nước và người dân nơi đây”. Hiệp ước nêu rõ chính phủ của hai nước “nhận thức được nhu cầu hoàn tất quá trình phi thực dân hóa Mauritius”.

Luân Đôn cũng sẽ thanh toán một lần trị giá 40 triệu bảng nhằm lập quỹ tín thác cho người dân Chagos, với hiệp ước cho rằng các bên “nhận thấy cách đối xử trong quá khứ với người Chagos đã để lại di sản vô cùng đáng tiếc”. Như vậy, tổng chi phí của thỏa thuận lên đến 30,3 tỉ bảng.

Lo ngại về an ninh

Cả hai đảng đối lập ở Anh lập luận rằng thỏa thuận quá tốn kém và có thể giúp ích cho Trung Quốc. Họ lo ngại Bắc Kinh có quyền tiếp cận không hạn chế đối với các tuyến đường vận chuyển quan trọng của khu vực nếu Port Louis kiểm soát các đảo xung quanh Diego Garcia.

Theo thỏa thuận, Anh cũng sẽ có nghĩa vụ thông báo nếu có kế hoạch phát động cuộc tấn công từ căn cứ quân sự Diego Garcia, điều khoản làm dấy lên lo ngại về an ninh liên quan đến mối quan hệ chặt chẽ giữa Mauritius - Trung Quốc - Nga.

Đáp lại, Thủ tướng Starmer nhấn mạnh căn cứ Diego Garcia “có ý nghĩa vô cùng quan trọng” đối với an ninh quốc gia Anh và đóng vai trò trong các hoạt động quân sự trên Biển Đỏ và khắp Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Theo giới chức Anh, thỏa thuận chứa các điều khoản nhằm ngăn chặn những hoạt động ở khu vực Chagos, gồm vùng đệm 24 hải lý và lệnh cấm lực lượng an ninh nước ngoài trên các đảo xa. Các biện pháp cũng bao gồm một quá trình phối hợp với Mauritius nhằm “đẩy lùi mọi hoạt động ở các đảo lớn hơn” có thể gây gián đoạn cho căn cứ.

Anh lần đầu khởi động các cuộc đàm phán chính thức với Mauritius về Quần đảo Chagos vào năm 2022 sau nhiều năm bất đồng liên quan chuỗi đảo có vị trí chiến lược này.

Năm 1965, Anh quyết định tách Quần đảo Chagos khỏi thuộc địa Mauritius, thành lập một căn cứ quân sự tại Diego Garcia và cho Mỹ thuê. Sau khi giành độc lập vào năm 1968, Mauritius tuyên bố chủ quyền đối với Quần đảo Chagos.

Trong những năm gần đây, ngày càng nhiều lời thúc giục Anh trao trả Quần đảo Chagos, một trong những lãnh thổ hải ngoại cuối cùng của nước này. Năm 2019, Tòa án Công lý Quốc tế khuyến nghị Anh trả lại quần đảo, trong khi Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc cũng bỏ phiếu kêu gọi Luân Đôn rút khỏi đây.

HẠNH NGUYÊN (Theo Daily Mail, SCMP)