Trong bối cảnh nhu cầu về nhiều loại thuốc phổ biến ngày càng tăng, các chuyên gia và nhóm ngành lo ngại hoạt động của cơ quan quản lý nói chung có thể không theo kịp tốc độ làm giả thuốc hiện nay.

Xác định thuốc giả là vấn nạn nghiêm trọng trên toàn cầu, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết bình quân các quốc gia tốn 30,5 tỉ USD/năm cho các sản phẩm y tế giả và kém chất lượng.

Dược phẩm bất hợp pháp bị thu giữ ở Thổ Nhĩ Kỳ. Ảnh: Interpol

Thuốc giả có mặt ở mọi quốc gia

Theo ước tính năm 2024, cứ 10 loại dược phẩm thì có một loại là hàng giả, không đảm bảo lợi ích sức khỏe. Trước đây, vấn đề này chủ yếu xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình, nhất là ở châu Phi và châu Á. Nhưng hiện tại, khoảng 1% người dân các quốc gia có thu nhập cao cũng đang mua thuốc từ những nguồn không được kiểm soát. “Bác sĩ chỉ cần kê đơn. Họ không quan tâm bệnh nhân mua thuốc ở đâu” - chuyên gia y tế công cộng và nhà dịch tễ học Saifuddin Ahmed của Đại học Johns Hopkins (Mỹ) cho biết.

Một trong những sản phẩm giả phổ biến hiện nay có thể kể đến thuốc tiêm giảm cân Wegovy và Zepbound, vốn ban đầu dùng điều trị bệnh tiểu đường típ 2. Nhưng do có tác dụng phụ ức chế cơn đói và sự thèm ăn, hai loại thuốc trên được Cơ quan quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) chấp thuận dùng trong kiểm soát cân nặng mãn tính ở người lớn bị béo phì hoặc thừa cân. Hiện nhu cầu sử dụng Wegovy và Zepbound ở người muốn giảm cân không ngừng tăng cao, dẫn đến tình trạng khan hiếm trên thị trường.

Tương tự, WHO trong cảnh báo toàn cầu năm 2024 cho biết các lô thuốc điều trị tiểu đường típ 2 Ozempic giả cũng đang tràn ngập thị trường chợ đen. Thuốc này mô phỏng hoạt động của loại hormone tự nhiên trong cơ thể có chức năng điều chỉnh lượng đường trong máu. Ozempic cũng làm chậm quá trình tiêu hóa khiến người dùng no lâu, từ đó có thêm công dụng giảm cân. Chính vì vậy, kể từ khi được tung ra thị trường vào năm 2021, Ozempic luôn trong tình trạng thiếu hụt khiến người bị mắc bệnh tiểu đường được chỉ định sử dụng Ozempic không có thuốc để dùng.

Đối mặt những tình huống như vậy, người tiêu dùng buộc phải tìm đến các cửa hàng trực tuyến hoặc bên phân phối quốc tế. Vấn đề là phần lớn những thực thể đó đều không phải những hiệu thuốc được cấp phép, thậm chí thuộc các đường dây tội phạm có tổ chức.

Thuốc do các bên này cung cấp thường rẻ hơn nhiều so với giá niêm yết, hình ảnh giới thiệu cũng giống thuốc thật nhưng sản phẩm khi giao đến tay người tiêu dùng thường bị mắc lỗi chính tả trên bao bì hoặc danh sách thành phần không chính xác. Những loại thuốc như vậy có thể không có tác dụng điều trị, nhưng cũng có trường hợp thuốc giả bào chế với thành phần gây ra phản ứng phụ nghiêm trọng hoặc dẫn tới các vấn đề sức khỏe mới.

Nâng cao nhận thức về thuốc giả

Theo FDA, việc mua thuốc trực tuyến từ nguồn không được quản lý, không có giấy phép có thể tăng rủi ro bệnh nhân tiếp xúc với sản phẩm không an toàn. Để giải quyết mối lo ngại này, FDA đã triển khai chiến dịch BeSafeRx cung cấp hướng dẫn nhận biết dược phẩm chính hãng; tiến hành điều tra rủi ro và có biện pháp can thiệp để ngăn chặn việc sử dụng thuốc giả và thuốc kém chất lượng.

Tại Liên minh châu Âu (EU), các tính năng an toàn trên thuốc là quy định bắt buộc, bao gồm quy trình dán nhãn tiêu chuẩn. Cơ quan Dược phẩm châu Âu cũng liên tục khuyến cáo bệnh nhân chỉ nên mua thuốc tại những nhà bán lẻ đã đăng ký với cơ quan có thẩm quyền.

Ngoài ra, cơ quan chịu trách nhiệm thực thi pháp luật về tội phạm dược phẩm ở các nước thành viên EU, Europol còn thường xuyên phối hợp với Mỹ và Colombia trong các hoạt động trấn áp. Đơn cử như chiến dịch năm 2023, hơn 1.284 người đã bị buộc tội vì những tội danh liên quan buôn bán thuốc giả, thuốc bị sử dụng sai mục đích và các chất kích thích.

Gần đây hơn, Tổ chức Cảnh sát Hình sự Quốc tế (INTERPOL) trong tháng 6 cho biết cơ quan này trong chiến dịch Pangea XVII phối hợp thực hiện trên 90 nước đã thu giữ 50,4 triệu liều dược phẩm bất hợp pháp trị giá 65 triệu USD, bắt giữ 769 nghi phạm và triệt phá 123 nhóm tội phạm trên toàn thế giới. Đây cũng là con số lớn nhất trong lịch sử 17 năm của chiến dịch thường niên này.

Ngoài các nỗ lực trấn áp tội phạm, điều quan trọng nhất vẫn là nâng cao nhận thức giữa bệnh nhân và bác sĩ. Theo nhà dịch tễ học Ahmed, xây dựng niềm tin giữa người tiêu dùng, bác sĩ và cơ quan quản lý sẽ hỗ trợ rất nhiều trong việc tránh rủi ro mua phải thuốc giả và thuốc không được kiểm soát.

MAI QUYÊN (Theo DW, WHO)