“Rồng đen - Voi đỏ: Một nghiên cứu về doanh nhân Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX” của tác giả Võ Phúc Toàn được ví như câu chuyện lịch sử thú vị về doanh nhân Việt Nam và những thương hiệu cùng đồng hành với đất nước từ đầu thế kỷ XX.

Sách dày 280 trang, gồm 2 phần chính là "Doanh nhân Việt Nam trên trường kinh tế nửa đầu thế kỷ XX" và "Dấu ấn hiện đại hóa trong sinh hoạt kinh tế, hoạt động xã hội và chính trị của doanh nhân Việt Nam". Ở Phần 1 đề cập: "Tầng lớp công - thương ở Việt Nam trước năm 1897"; "Bước đầu theo con đường kinh doanh hiện đại (1897-1918)"; "Những thăng trầm và nỗ lực trên trường kinh tế (1919-1945)". Đến Phần 2, "Dấu ấn hiện đại hóa trong sinh hoạt kinh tế, hoạt động xã hội và chính trị của doanh nhân Việt Nam", đề cập: "Những sinh hoạt kinh tế mới và cạnh tranh trên thương trường"; "Sự mở rộng trên lĩnh vực văn hóa, xã hội và chính trị".

Đọc sách, có thể cảm nhận rõ dưới sự đô hộ của thực dân Pháp, công cuộc phục quốc luôn đau đáu trong tâm trí, tình cảm, hành động của người Việt; và trong giới doanh nhân cũng vậy. Thời kỳ này cũng mở ra sự du nhập và kinh doanh chủ nghĩa tư bản vào một nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp của nước ta. Doanh nhân Việt xích lại gần nhau hướng đến mục tiêu chung: Độc lập và sự phồn vinh.  

Trong quá trình này, một tầng lớp doanh nhân làm ăn theo con đường kinh tế tư bản xuất hiện trong nửa đầu thế kỷ XX. Doanh nhân Việt Nam đã nhanh chóng học hỏi cách thức làm ăn của thương nhân nước ngoài và nhận ra giá trị của xây dựng thương hiệu Việt. Để rồi một loạt các doanh nghiệp lớn nhỏ lần lượt ra đời như: Hãng tàu của Bạch Thái Bưởi, Quảng Hưng Long, nước mắm Vạn Vân, nước mắm Liên Thành, “Xà bông Cô Ba - Savon Việt Nam” (Công ty Trương Văn Bền và các con), hãng sơn Résistanco, Quảng Hưng Long, Đồng Lợi Tế, Đồng Lợi… đã trở thành những thương hiệu tiêu biểu cho tinh thần kinh doanh tự lực của người Việt Nam. 

“Voi đỏ” là nhãn hiệu của Công ty Liên Thành - ra đời từ một cuộc vận động cứu nước phong trào Duy Tân đầu thế kỷ XX theo trào lưu mới. Liên Thành luôn thể hiện tính tiên phong từ nhãn hiệu đến việc thành lập đoàn thể kinh tế cho các hộ làm nước mắm (hàm hộ). Còn “Rồng đen" là nhãn hiệu của Công ty Háo Vĩnh buôn bán hàng hóa từ Pháp, trong đó tiêu biểu nhất là đưa hình ảnh con rồng Việt Nam lên nhãn hiệu xà bông Marseille. Ông Nguyễn Háo Vĩnh từng tham gia phong trào Đông Du của cụ Phan Bội Châu đầu thế kỷ XX. Với hàng hóa từ Pháp, ông Nguyễn Háo Vĩnh thay đổi mẫu mã sản phẩm, cải tiến nhãn hiệu để thích ứng với người Việt. 

PGS.TS. Trần Thuận nhận định: “Điều khiến tôi thích thú là việc tác giả Võ Phúc Toàn đã chọn hai biểu tượng tiêu biểu cho các thương hiệu Việt đầu thế kỷ XX “Rồng đen - Voi đỏ” để đặt tên cho cuốn sách. Khi thương hiệu mang hồn cốt và triết lý dân tộc thì giá trị lịch sử và tư tưởng tăng gấp vạn lần, chẳng hạn biểu tượng “Voi đỏ” của Công ty Liên Thành, hay “Rồng đen” trên xà bông Marseille (Pháp) của Công ty Nguyễn Háo Vĩnh… là những ví dụ rất điển hình. Cách đặt tên sách vừa “giàu hình tượng”, lại khá độc đáo và sâu sắc, sách gửi đến bạn đọc thông điệp vô cùng quan trọng: Đây là bức tranh lịch sử doanh nhân Việt Nam đầu thế kỷ XX. Doanh nhân Việt Nam đầy bản lĩnh và chính bản lĩnh ấy đã giúp họ vượt qua muôn vàn thách thức, ngay cả những lúc khốn cùng, để rồi vươn lên cùng sự trưởng thành của dân tộc”.

Tác giả Võ Phúc Toàn chia sẻ: “Một câu hỏi đeo bám người viết khi thực hiện nghiên cứu này là liệu người Việt Nam có khả năng xây dựng nên những thương hiệu lớn về tiềm lực kinh tế và bền vững cùng thời gian không? Từ các cuộc vận động thay đổi tư duy kinh tế đầu thế kỷ XX cũng như thực tế hoạt động của giới doanh nhân trong nửa đầu thế kỷ XX đã cho thấy khả năng hoạt động trong lĩnh vực thương mại cũng như kỹ nghệ của người Việt”. Công trình của tác giả Võ Phúc Toàn cũng cho thấy doanh nhân Việt Nam sớm thể hiện trách nhiệm xã hội thông qua việc bảo trợ các hoạt động văn hóa, giáo dục, thể thao. Những nỗ lực của họ đã để lại nhiều bài học, giá trị, tiền đề  cho các thế hệ doanh nhân sau này.

Tác giả Võ Phúc Toàn quê quán Củ Chi, TP Hồ Chí Minh, hiện đang học tập và công tác tại Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh. Hướng nghiên cứu chủ yếu về kinh tế, xã hội Việt Nam thời kỳ bị thực dân Pháp xâm lược.

Q.M