Trước tin Mỹ đình chỉ các khoản đóng góp tài chính cho Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), giới phân tích coi đây là một trong những động thái “táo bạo” và gây tranh cãi nhất của chính quyền Tổng thống Donald Trump để thúc đẩy chính sách “Nước Mỹ trên hết”.

Trụ sở WTO tại Geneva. Ảnh: Getty Images

Mỹ trong nhóm “Nợ quá hạn loại 1”

Theo hãng tin Reuters, cơ quan giám sát thương mại trụ sở tại Geneva (Thụy Sĩ) có ngân sách hàng năm khoảng 232 triệu USD. Trong đó, các tài liệu công khai của WTO cho thấy Mỹ đóng góp 11% dựa trên hệ thống phí tương ứng với thị phần thương mại toàn cầu của nước này.

Từ tháng 2, Tổng thống Trump đã ký sắc lệnh hành pháp chỉ đạo Ngoại trưởng Marco Rubio phải xem xét trong vòng 180 ngày tất cả tổ chức quốc tế mà nước này là thành viên để xác định xem hoạt động của những thực thế đó có trái với lợi ích của Washington hay không. Và trong cuộc họp về ngân sách của WTO vào đầu tháng 3, một đại biểu Mỹ cho biết khoản thanh toán của Washington cho ngân sách năm 2024 và 2025 đã bị tạm dừng đến khi hoàn tất quá trình xem xét những khoản đóng góp cho các tổ chức quốc tế. Quan chức này nói thêm rằng Mỹ sẽ thông báo kết quả tới WTO nhưng không xác định thời gian cụ thể.

Tính đến tháng 12-2024, số nợ quá hạn của Mỹ là hơn 25 triệu USD và thuộc diện “Nợ quá hạn loại 1” cùng với 5 quốc gia khác là Bolivia, Cộng hòa Dân chủ Congo, Djibouti, Gabon và Gambia. Tổng số tiền đóng góp còn nợ của nhóm này theo báo cáo là 43 triệu USD, bao gồm những khoản phí chưa thanh toán từ năm 2024 trở về trước. Với việc nằm trong danh sách trên, đại diện Mỹ sẽ không còn chủ trì các cơ quan WTO cũng như nhận tài liệu chính thức. Theo quy định của WTO, bất kỳ thành viên nào không nộp phí sau hơn một năm phải đối mặt “biện pháp hành chính”. Các bước trừng phạt sẽ ngày càng nghiêm ngặt nếu phí không được thanh toán trong thời gian dài.

Hiện chưa xác định WTO đã có hành động nào với Mỹ hay chưa, nhưng một nguồn tin thương mại tiết lộ cơ quan này đang chuẩn bị “Kế hoạch B” trong trường hợp tạm dừng tài trợ kéo dài.

Rút lui hay chiến thuật gây sức ép?

Tin tức các khoản đóng góp cho WTO bị đình chỉ được đưa ra giữa thời điểm Nhà Trắng đang đẩy mạnh nỗ lực cắt giảm chi tiêu chính phủ và áp dụng các chính sách thương mại bảo hộ mạnh mẽ. Trong thông báo gần đây nhất, Washington tuyên bố áp thuế 25% đối với ô tô nhập khẩu không được sản xuất tại Mỹ và các biện pháp dự kiến có hiệu lực từ ngày 2-4. Mô tả các chuỗi cung ứng xuyên biên giới hiện tại là “vô lý”, Tổng thống Trump nhấn mạnh mục tiêu thuế quan sẽ được áp dụng vĩnh viễn để phục hồi ngành sản xuất Mỹ.

Quan điểm trên phần nào lý giải việc Tổng thống Trump lần lượt rút Washington khỏi các thể chế quốc tế mà ông coi là xung đột với chương trình nghị sự kinh tế “Nước Mỹ trên hết”, chẳng hạn như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hay Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc. Những quyết định đó đã dấy lên tranh luận toàn cầu, với một số người coi đây là sự thay đổi chiến lược để tập trung lại vào lợi ích quốc gia trong khi số khác cảnh báo vai trò lãnh đạo của Mỹ trong hệ thống quốc tế có thể bị phá bỏ. Với tình huống của WTO, giới phân tích cho rằng chính quyền Tổng thống Trump chưa có bất kỳ quyết định chính thức nào và có thể Nhà Trắng sẽ sử dụng mối đe dọa rút lui làm đòn bẩy để định hình lại các quy tắc thương mại toàn cầu theo tầm nhìn của mình.

Vốn từ năm 2019, hoạt động của WTO đã bị suy yếu đáng kể sau quyết định của Tổng thống Trump chặn công tác bổ nhiệm các thẩm phán mới vào Cơ quan phúc thẩm WTO sau cáo buộc thực thể này lạm quyền trong các phán quyết thương mại. Hành động đó khiến cơ chế giải quyết tranh chấp cốt lõi của WTO chỉ hoạt động một phần. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, ông Trump đã nhiều lần bày tỏ sự không hài lòng với cơ cấu của WTO khi cho rằng tổ chức thiên vị các cường quốc kinh tế khác gây bất lợi cho Mỹ. “Nếu họ không cải thiện, tôi sẽ rút khỏi WTO” - ông Trump nói trong cuộc phỏng vấn với Fox News năm 2018. Ðe dọa này sau đó liên tiếp được nhắc lại, thậm chí ông Trump còn mô tả WTO được tạo ra để mang lại lợi ích cho tất cả mọi người ngoại trừ Mỹ.

MAI QUYÊN (Theo Newsweek, Euro News)