Gần đây, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đôi lần đề cập triển vọng Saudi Arabia bình thường hóa quan hệ với Israel, nhưng giới quan sát cho rằng điều này khó xảy ra trong tương lai gần.

Tổng thống Mỹ Trump (trái) gặp gỡ Thái tử kiêm Thủ tướng Saudi Arabia Bin Salman trong chuyến thăm nước này hồi tháng 5. Ảnh: Reuters

Dư luận về quan hệ Saudi Arabia - Israel rộ lên giữa thời điểm Thái tử Mohammed Bin Salman dự kiến có mặt tại Nhà Trắng vào ngày 18-11. Đây là chuyến thăm Washington đầu tiên của ông Bin Salman kể từ vụ nhà báo Jamal Khashoggi bị sát hại gây phẫn nộ toàn cầu năm 2018.

Riyadh chưa thay đổi lập trường 

Tổng thống Trump mới đây bày tỏ mong đợi Hiệp định Abraham sớm được mở rộng. Trong đó, ông đặt nhiều kỳ vọng vào sự tham gia của Saudi Arabia sẽ khích lệ những quốc gia Hồi giáo còn lại ở vùng Vịnh. Được biết, Hiệp định Abraham ký năm 2020 dưới nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Trump đã trở thành cú hích quan trọng để Israel bình thường hóa quan hệ với một loạt quốc gia trong khu vực như Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), Bahrain, Maroc và Sudan. 

Sau nhiều thập kỷ thù địch, việc thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Saudi Arabia và Israel có thể làm rung chuyển cơ cấu chính trị và an ninh ở Trung Đông khi phá vỡ sự đồng thuận lâu nay trong khu vực về yêu cầu giải quyết xung đột Israel - Palestine đi kèm giải pháp 2 nhà nước. Động thái này cũng giúp tăng cường ảnh hưởng của Mỹ, trở thành công cụ răn đe đáng tin cậy chống lại mối đe dọa từ Iran.

Nhưng thông qua các kênh ngoại giao, Riyadh đã báo hiệu với Washington rằng lập trường của họ không thay đổi, theo đó bất kỳ động thái nào nhằm công nhận Israel đều phải là một phần trong lộ trình thành lập nhà nước Palestine.

Đối với Saudi Arabia, quốc gia được ví như cái nôi của Hồi giáo và là nơi bảo tồn hai thánh địa linh thiêng nhất của đạo Hồi, công nhận Israel không chỉ là cột mốc ngoại giao mà còn liên quan vấn đề an ninh quốc gia nhạy cảm. Động thái này cũng khó thực hiện khi công chúng Arab vẫn duy trì sự ngờ vực đối với Israel do quy mô cuộc tấn công quân sự của nước này trong cuộc chiến chống lại nhóm chiến binh Hamas ở Gaza.

Trước đó, giới chức ngoại giao Saudi Arabia đã kêu gọi Israel rút quân khỏi Dải Gaza một cách rõ ràng và có thời hạn, triển khai lực lượng bảo vệ quốc tế và giao quyền quản lý Gaza cho người Palestine. Đây đều là những bước đi cần thiết tiến tới thành lập nhà nước Palestine.

Chờ những thương vụ vũ khí khổng lồ

Theo các quan chức Saudi Arabia, tiến triển trên mặt trận này phụ thuộc vào nhượng bộ mà cả Washington và Tel Aviv hiện đều chưa sẵn sàng thực hiện. Đặc biệt là cách xử lý các mối quan hệ khu vực và thái độ của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu quyết phản đối việc thành lập nhà nước Palestine.

Với tình hình này, cuộc gặp Trump - Bin Salman sắp tới có thể chuyển hướng sang hợp tác và đầu tư quốc phòng. Dự kiến, hai bên ​​sẽ ký một hiệp ước quốc phòng quan trọng, xác định phạm vi bảo vệ quân sự của Mỹ đối với đồng minh thân cận ở Trung Đông và củng cố dấu ấn quân sự của Washington tại Vịnh Ba Tư.

Tuy nhiên, thỏa thuận tiềm năng này có nguy cơ bị thu hẹp khi bình thường hóa quan hệ với Israel và việc thành lập nhà nước Palestine không có tiến triển. Năm ngoái, Riyadh cũng từ bỏ nỗ lực đạt hiệp ước phòng thủ toàn diện với Washington nhằm đổi lấy việc bình thường hóa quan hệ với Israel.

Hiện tại, áp lực giảm bớt từ Iran cũng làm giảm nhu cầu Riyadh theo đuổi các bảo đảm ràng buộc của Mỹ về an ninh. Hơn nữa, một hiệp ước như vậy có thể đi kèm các điều kiện, bao gồm hạn chế quan hệ kinh tế - công nghệ đang mở rộng giữa Saudi Arabia và Trung Quốc, làm phức tạp thêm nỗ lực của Riyadh nhằm cân bằng quyền tự chủ chiến lược.

Do vậy, thay vì hiệp ước phòng thủ theo kiểu Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), thỏa thuận hiện tại sẽ tập trung mở rộng hoạt động tập trận chung và tăng cường hợp tác giữa các công ty quốc phòng 2 nước. Hai bên cũng tìm cách đẩy nhanh các thương vụ vũ khí khổng lồ, trong đó có yêu cầu mua bán 48 chiến đấu cơ tàng hình F-35. Nếu được Mỹ ủng hộ, Saudi Arabia sẽ trở thành quốc gia Arab đầu tiên sở hữu chiến đấu cơ tiên tiến nhất tại Trung Đông, bên cạnh Israel. 

MAI QUYÊN (Theo Reuters, Israel Hayom)