Hệ sinh thái tại khu vực rừng trồng ngập mặn cửa sông Cổ Chiên, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh phục hồi mạnh mẽ. Trong ảnh: Cá bông lao – quà tặng của rừng sau nhiều năm biến mất.

…Chính những vạt rừng xanh ở Cồn Nạn, Bãi Ngang vừa là “thành lũy” chắn sóng, cản gió, bảo vệ bờ biển ở địa phương, vừa góp phần cho môi trường sinh thái cân bằng, nguồn thủy hải sản hồi sinh! Và điều ít ai ngờ, nơi cánh rừng xanh rì kia, cách đây hơn 10 năm chỉ là một cồn đất hàng trăm ha bị ngập mặn, trơ trọi!…

“Vàng” dưới tán rừng

Ông Lâm Ngọc Ấn (Bảy Ấn), tuổi ngoài 50 (ở ấp Nhì, xã Mỹ Long Nam) là dân cố cựu ở vùng đất này, cho biết: “Hầu hết người dân ở đây ban đêm là ra những cánh rừng ven biển để soi cua, bắt cá, tôm... Không chỉ có dân trong xã, mà dân ở nhiều xã khác, thậm chí huyện kế bên và cả tỉnh Sóc Trăng cũng tìm đến rừng ở Cầu Ngang soi bắt hải sản ban đêm. Bởi vài năm trở lại đây, rừng bần sống ở vùng ngập mặn đã lớn, tôm cá từ đó sinh sôi, nẩy nở và rủ nhau kéo vào trú ẩn nên dân bắt trúng lắm”. Người con trai lớn của ông là Lâm Hoàng Tí nói: “Hằng ngày, tôi làm ruộng, chăm sóc rẫy dưa hấu và nuôi trồng thủy sản; ban đêm vào rừng soi cua để bán; mỗi đêm kiếm được 300.000-400.000 đồng. Rừng bây giờ lớn lắm nên nhiều người không quen đường có khi bị lạc”...

Nguồn lợi kinh tế mà rừng đem lại cho người dân là rất lớn nhưng cái lợi ích lớn hơn từ rừng là giữ đất, cân bằng môi trường sinh thái... Những điều ấy, giờ đây chính người dân địa phương đã hiểu ra giá trị của rừng. Nhiều bậc cao niên khẳng định: Nếu không có rừng, ba xã ven biển của huyện Cầu Ngang có khi bị gió bão, xói mòn ra biển mất rồi! Chủ tịch UBND xã Mỹ Long Nam, ông Phạm Văn Liêm nói: “Không có cánh rừng này chắn gió chắn sóng ngoài kia thì các đê biển phía trong không sao chịu nổi. Dân ở đây giờ quý rừng lắm, không ai dám xâm hại rừng. Trái lại, hằng ngày khi ra biển, lượm được cây bần con là họ tự nguyện đem ra rừng cặm xuống để nó phát triển”.

Bờ biển Đông chạy qua huyện Cầu Ngang khoảng vài chục km, tập trung chủ yếu ở các xã ven biển là Mỹ Long Bắc, thị trấn Mỹ Long và Mỹ Long Nam. Phía trước là một màu rừng chạy dài theo đường chân trời, như con đê xanh vững chắc che sóng gió cho vùng đất giồng cát Mỹ Long. Theo nhiều người dân địa phương, cánh rừng này được “mọc” trên vùng đất bãi bồi có tên là Cồn Nạn, mới nổi lên cách đây khoảng 20 năm. Nhiều ngư dân từ nơi khác đến vùng biển Cầu Ngang, do không hiểu luồng lạch, tàu bè thường bị mắc cạn, nên họ gọi tên “Cồn Nạn”. Năm 1994, Công an tỉnh Trà Vinh mạnh dạn đăng ký nhận trồng rừng ở Cồn Nạn–nơi quanh năm suốt tháng không có một bóng người tới lui. Thiếu tá Huỳnh Thanh Triều, Phó phòng Công tác chính trị, nguyên Trưởng ban Thanh niên Công an tỉnh Trà Vinh, nhớ lại: “Sau một thời gian thử nghiệm hiệu quả, năm 1998, Ban thanh niên Công an tỉnh nhận trách nhiệm phủ xanh “cồn trọc” này với diện tích được giao 371 ha. Mô hình “ngày chủ nhật tình nguyện”, “chiến dịch mùa hè xanh” trồng rừng liên tục được triển khai... Cứ thế, đất rừng lấn biển ngày càng rộng ra, đến năm 2004 Cồn Nạn được phủ một màu xanh rì, mát mắt...”.

Cù lao “sống chung” biến đổi khí hậu

Cánh rừng bần nơi “đầu sóng, ngọn gió” có tên Bãi Ngang của cù lao Cổ Chiên, đang xanh tốt ngày càng tiến ra biển thuộc ấp Hai Thủ, xã Long Hòa, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh. Nhiều loài thủy sản dưới chân rừng đang phục hồi và phát triển mạnh mẽ. Đặc biệt là cá bông lao, cá chẽm-những loài đặc sản đang “hồi sinh” sau nhiều năm biến mất. Người dân địa phương cho biết, những “thợ săn” giỏi đánh bắt, mỗi đêm có thể kiếm 400.000-600.000 đồng. Nông dân Sáu Quỳ, 57 tuổi là một trong những người dân đầu tiên trồng, giữ rừng ở Bãi Ngang cho biết: “Hơn 10 năm trước, nơi đây sạt lở rất dữ. Cách bìa rừng này vào trong 200-300m là hàng dừa cũng bị nước cuốn trôi. Nhờ Nhà nước phát động đầu tư, cùng người dân trồng và giữ được rừng, bây giờ từ đây đi thẳng ra phía biển 2-3km vẫn là rừng. Gia đình tôi từ đó đến nay đã tham gia trồng, bảo vệ gần 20ha rừng bần. Từ ngày rừng được phục hồi, tôm cá kéo về nhiều lắm”. Người dân tham gia trồng, bảo vệ rừng được khai thác nguồn lợi thủy sản. Tuy nhiên, phải tuân thủ các quy định để đảm bảo điều kiện có nguồn lợi phục hồi; nghiêm cấm khai thác kiểu hủy diệt: dùng xung điện, xuyệt điện, lưới mắt nhỏ, lưới mùng... Tháng 4 đến tháng 6 hằng năm, ở đây là mùa cua giống nhiều vô kể. Hàng ngày, mỗi người, kể cả trẻ em vào rừng chỉ cần vạch lá bần, cành cây, rác dưới tán rừng là bắt được 150-200 cua con bán cho các chủ vuông nuôi kiếm được 70.000-100.000 đồng.

Ông Trần Văn Tư-Hội Liên hiệp khoa học kỹ thuật TP Cần Thơ (chủ nhiệm đề tài khảo sát, nghiên cứu về vùng ven biển 3 tỉnh Sóc Trăng-Trà Vinh-Bến Tre) cho rằng: Các chuyên gia Quỹ Bảo tồn thiên nhiên thế giới – WWF xác định: Có khoảng 36 loài thủy sản dần tái sinh tại khu vực Bãi Ngang. Đặc biệt, mô hình này được đánh giá phù hợp, thích ứng với biến đổi khí hậu. 3 tỉnh Trà Vinh, Sóc Trăng và Bến Tre vừa thống nhất xúc tiến lập hồ sơ đăng ký, đề nghị UNESCO công nhận “Khu dự trữ sinh quyển thế giới cửa sông Cửu Long” nhằm bảo tồn đa dạng sinh học và góp phần ứng phó, thích nghi có hiệu quả với biến đổi khí hậu, nước biển dâng trong tương lai. Dự kiến khu dự trữ sinh quyển này có tổng diện tích lên đến 568.000ha, nằm dọc hơn 200km bờ biển thuộc các huyện Thạnh Phú, Ba Tri, Bình Đại (Bến Tre), Duyên Hải, Cầu Ngang, Châu Thành (Trà Vinh) và Long Phú, Vĩnh Châu (Sóc Trăng).

Với nhiệm vụ vừa trồng, bảo vệ rừng phòng hộ ven biển, vừa phát triển nguồn lợi thủy sản, khai thác bền vững, năm 2004, HTX Tiến Thành được thành lập gồm 250 xã viên, trong đó có 70% thuộc diện hộ nghèo. Số xã viên tăng dần theo từng năm nhờ sự hỗ trợ của Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh Trà Vinh. Hộ nghèo được hỗ trợ vay 3 triệu đồng để mua cổ phần của HTX (mỗi cổ phần 500.000 đồng). Đến nay, HTX đã có hơn 400 xã viên, đời sống khá ổn định, nhiều hộ vươn lên khá giả. Ông Huỳnh Quốc Vũ-Trưởng Ban quản trị HTX tự tin: “Người dân dần dần nhận thấy tầm quan trọng của rừng gắn liền với cuộc sống của họ nên không còn phá rừng, khai thác thủy sản bừa bãi như trước. Năm nào HTX cũng có lãi, chia cho xã viên rất công bằng, minh bạch theo cổ phần đầu tư. Đặc biệt, năm 2009, chúng tôi thu hoạch nghêu được hơn 8 tỉ đồng, sau khi trừ vốn đầu tư, chi phí quản lý, bảo vệ..., lãi suất được chia trên mỗi cổ phần gần 650.000 đồng. Làm ăn phát triển, từ năm 2010, xã viên HTX thống nhất mở rộng đầu tư vùng nuôi nghêu lên 150 ha, tăng mệnh giá lên 700.000 đồng/cổ phần”.

Ông Nguyễn Văn Chiến-Chủ tịch UBND xã Long Hòa phấn khởi nói: “Hơn mười năm trước, người dân vùng này chỉ trồng một vụ lúa (lúa mùa) mỗi năm, năng suất chỉ 4-6 giạ/công (20kg/giạ), không đủ ăn. Bãi biển trống hoang, không còn bóng cây. Lúc bắt đầu chương trình trồng rừng, toàn xã còn chưa đầy 10 ha mà nay phát triển gần 200ha. Cuộc sống người dân Bãi Ngang bây giờ đã bớt nghèo khó nhờ vào quyết tâm giữ lấy màu xanh của rừng phòng hộ. Dưới tán rừng, các loài thủy sản như: vọp, thòi lòi, bống sao, cá ngát... như tuyệt chủng hơn 10 năm qua, đang phục hồi mạnh mẽ. Bên trong dãy rừng phòng hộ là khu đê bao canh tác một vụ tôm (hoặc cua, cá kèo) và một lúa mỗi năm. Nguồn giống thủy sản chính do rừng và bãi bồi mang lại. Đặc biệt, trong số này có 10 ha rừng được chọn là khu bảo tồn đa dạng sinh học...”.

Bài, ảnh: THANH HUY