80 năm trôi qua, nhưng ký ức về nạn đói năm 1945, một thảm họa khiến hơn 2 triệu đồng bào Việt Nam thiệt mạng, vẫn luôn là nỗi ám ảnh. Cuốn sách “Sự thật về nạn đói năm 1945 (qua tư liệu và ký ức lịch sử)” của nhà sử học Nguyễn Quang Ân vừa được NXB Chính trị Quốc gia Sự thật ấn hành, giúp độc giả hiểu hơn về sự kiện này.

Quyển sách gồm 4 phần. Phần thứ nhất của sách tập trung giới thiệu các tài liệu đương thời về sự kiện nạn đói năm Ất Dậu 1945. Qua đó, giúp người đọc hình dung toàn cảnh xã hội Việt Nam năm 1945, giai đoạn cuối của Thế Chiến II, khi phát xít Nhật thay thế thực dân Pháp trong bộ máy thống trị nhưng vẫn tiếp tục chính sách bóc lột thô bạo. Cộng với thiên tai, mất mùa ở nhiều tỉnh đồng bằng Bắc Bộ, các chính sách vơ vét thóc gạo, cưỡng ép trồng đay và cắt đứt tuyến vận tải lương thực đã tạo nên thảm cảnh chết đói hàng loạt. Rõ nhất là qua các tư liệu báo chí từ các tờ báo như Dân tộc, Lao động, Cứu quốc, Cờ giải phóng… Báo chí không chỉ miêu tả thực trạng đói khát mà còn phản ánh vai trò của các tổ chức cách mạng trong việc vận động nhân dân cứu đói, tương trợ lẫn nhau và kêu gọi chia sẻ trong cộng đồng.

Ở phần thứ hai, sách tập hợp các tài liệu được viết sau nạn đói, bao gồm những nghiên cứu tiêu biểu của các nhà sử học tên tuổi như Trần Huy Liệu, Trần Văn Giàu, hồi ký của nhà văn Tô Hoài, nhà giáo Lưu Văn Lăng, nhà nghiên cứu Lê Xuân Quang...

Sang phần thứ ba, sách giới thiệu kết quả điều tra thực địa của tác giả Nguyễn Quang Ân và các cộng sự tại 19 điểm thuộc 8 tỉnh, nơi nạn đói từng hoành hành dữ dội. Nhờ vậy, tác giả mang đến những trang sách đầy tư liệu quý hiếm, giúp độc giả hình dung mức độ tổn thất, hậu quả và phản ứng của cộng đồng trước cơn đói.

Phần thứ tư là các hoạt động điều tra, nghiên cứu, hợp tác quốc tế và truyền thông về nạn đói năm 1945 của các nhà sử học, nhà báo Việt Nam và Nhật Bản.

Không dừng lại ở việc ghi chép lại nỗi đau, sách còn nghiên cứu, tập trung trình bày sâu nguyên nhân và bản chất của nạn đói. Đây là một “nhân họa” do chính sách bóc lột tàn bạo của phát xít Nhật, thực dân Pháp và sự bất lực, thờ ơ của bộ máy cai trị tay sai. Từ trong mất mát, đau thương của thảm họa, cũng sáng dậy ánh sáng của tình người. Đó là những phong trào “hũ gạo cứu đói”, “nhường cơm sẻ áo”, hay là hành động phá kho thóc Nhật chia cho dân của Việt Minh, là sự dũng cảm của những người đi vận động cứu đói bất chấp bị đàn áp, bắt bớ... Chính tinh thần tương thân tương ái ấy đã góp phần khơi dậy ý chí độc lập và niềm tin vào một chính quyền mới do nhân dân làm chủ.

Với văn phong sử học khúc chiết, cách trình bày khoa học, cùng với kiến thức, vốn sống bản thân, nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Ân đã thực sự mang đến “sự thật về nạn đói năm 1945”, với nhiều cứ liệu, hình ảnh thuyết phục, sống động.

DUY LỮ