Hai Đề án về Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục đào tạo (GDĐT) và Phát triển khoa học công nghệ (KHCN) phục vụ sự nghiệp CNH, HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN là một trong các nội dung quan trọng được xem xét tại Hội nghị lần thứ VI, Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Để làm rõ những căn cứ khoa học và thực tiễn về sự cần thiết phải tập trung phát triển GD ĐT và KHCN nhằm thực hiện thành công quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng từ chiều rộng sang kết hợp giữa chiều rộng và chiều sâu, phóng viên TTXVN đã có cuộc trao đổi với GS, TSKH Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Viện Khoa học Xã hội Việt Nam.

* Thưa Giáo sư, với tư cách là người đứng đầu cơ quan nghiên cứu cơ bản về khoa học xã hội, Giáo sư có thể cho biết những luận cứ khoa học của việc Hội nghị lần thứ VI Ban Chấp hành Trung ương Đảng vừa khai mạc đã chọn thời điểm này để xem xét 2 đề án về Đổi mới cơ bản toàn diện giáo dục và Phát triển khoa học công nghệ?

- Như chúng ta đã biết Nghị quyết Hội nghị Trung ương II khóa VIII ra đời đã 16 năm, trong đó bàn hai nội dung rất quan trọng về GDĐT và KHCN. Trong thời gian 16 năm qua, chúng ta có thể thấy KHCN và GDĐT có vai trò rất lớn trong việc phát triển kinh tế đất nước. Nhưng điều quan trọng nhất tại thời điểm hiện nay chúng ta có đủ thời gian để nhìn nhận lại Nghị quyết, để tổng kết lại Nghị quyết Trung ương II, trên cơ sở đó nhìn thấy được thành tựu cũng như các vấn đề của KHCN và GDĐT, để đưa ra những nội dung, những yêu cầu, định hướng, những giải pháp mới, nhằm phát triển KHCN và GDĐT trong giai đoạn hiện nay.

Thực hiện nhiệm vụ và Nghị quyết tại Đại hội Đảng lần thứ 11 thông qua, đất nước ta chuyển sang giai đoạn phát triển mới, chuyển từ tăng trưởng theo chiều rộng sang kết hợp tăng trưởng chiều rộng và chiều sâu. Vì vậy chúng ta phải có một nền kinh tế chất lượng hiệu quả có khả năng cạnh tranh. Do đó, hai thành tố chủ lực quan trọng của giai đoạn phát triển mới chính là KHCN và nguồn nhân lực chất lượng cao. Vì vậy, từ yêu cầu của công cuộc phát triển, từ việc cụ thể hóa triển khai Nghị quyết Đại hội 11 thời điểm hiện nay là hết sức thích hợp để Nghị quyết Hội nghị Trung ương VI bàn về Đổi mới toàn diện và cơ bản giáo dục và đào tạo cũng như phát triển KHCN phục vụ CNH, HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.

* GS nhận xét như thế nào và đâu là điều ông tâm đắc nhất trong hai Đề án trình Hội nghị lần này?

“Giờ học nhóm của sinh viên lớp công nghệ sinh học, đào tạo theo chương trình tiên tiến Trường Đại học Cần Thơ“. Ảnh: BÍCH NGỌC

- Thực ra có rất nhiều điều tôi tâm đắc ở hai Đề án này. Tôi tâm đắc ở việc chuyển từ phương thức đào tạo trang bị kiến thức, thậm chí gây quá tải sang giáo dục nhằm vào trọng tâm là hình thành và phát triển nhân cách, phẩm chất con người.

Trong khoa học, trước hết phải khẳng định được vai trò của KHCN trong yêu cầu của công cuộc phát triển đất nước. Đề án đã tìm ra điểm mấu chốt để tháo gỡ khó khăn cho KHCN phát triển chính là cơ chế chính sách để KHCN và GDĐT phát huy quyền tự chịu trách nhiệm, có cơ chế đặt hàng đào tạo và NCKH từ các cơ quan cấp trên, từ nhu cầu nội tại của doanh nghiệp, của các ngành, các đơn vị;... Đề án cũng nêu yêu cầu sắp xếp lại để tránh sự phát triển tràn lan, tùy tiện của các tổ chức KHCN, đánh đồng tổ chức KHCN đảm nhận các nhiệm vụ của Đảng, Nhà nước giao với các tổ chức KHCN danh nghĩa huy động các nguồn lực nước ngoài, nhưng thực tế lại huy động khai thác ngân sách nhà nước. Việc này không thể chấp nhận được. Bởi ngân sách Nhà nước chỉ thực hiện những nhiệm vụ chính trị của Đảng và Nhà nước giao.

Trên cơ sở mở rộng quyền tự chủ thì các tổ chức KHCN cũng phải khai thác các nguồn lực bên ngoài có thể là từ dự án, chương trình, từ đơn đặt hàng từ các doanh nghiệp. Giáo dục đào tạo và nghiên cứu KHCN phải chuyển mạnh sang đáp ứng nhu cầu xã hội. Tôi rất mong muốn đề án này phải làm rõ thêm một điểm, đó là không phải chỉ phát triển GDĐT và KHCN khu vực công lập mà phát triển nền giáo dục đào tạo và khoa học công nghệ của quốc gia Việt Nam . Nghĩa là phải huy động mọi chủ thể và cả hệ thống chính trị, trong đó có cả nhà nước và tư nhân, doanh nghiệp,... cùng chia sẻ, ủng hộ, có trách nhiệm và tạo điều kiện thuận lợi để nền KHCN và ngành GDĐT phát triển tốt nhất.

* Như Giáo sư đã chia sẻ, Nghị quyết Trung ương II ra đời 16 năm trước đây. Vậy nhưng ở đâu đó, GDĐT và KHCN vẫn chưa nhận được sự quan tâm đầy đủ của các cấp ủy Đảng, chính quyền và các Bộ, ngành,... Vậy theo Giáo sư cần phải có chính sách mạnh mẽ nào để GDĐT và KHCN thực sự trở thành động lực phát triển của đất nước?

- Quan điểm xuyên suốt của Nghị quyết Hội nghị Trung ương II là KHCN và GDĐT phải trở thành quốc sách hàng đầu, theo tôi, hiện nay vẫn còn nguyên giá trị. Nghị quyết đã nhấn mạnh đến vai trò của KHCN và GDĐT trong công cuộc đổi mới và phát triển đất nước. Tuy nhiên, trong thực tế, việc này phải được cụ thể hóa trong chủ trương chính sách, biện pháp cụ thể cho KHCN và GDĐT. Chúng ta cũng làm được nhiều, nhưng hiệu quả và chất lượng chưa cao. Vì nhiều lý do, trong đó có liên quan đến việc tạo ra sự nhất quán mà thống nhất trong quan điểm của các cơ quan liên quan trong việc triển khai thực hiện nhiệm vụ. Cho nên vấn đề ở đây là phải thống nhất nhận thức, triển khai cụ thể hóa về cách làm, để có những đổi mới cho việc phát triển KHCN và GDĐT.

Tôi muốn nhấn mạnh là, trước hết phải làm rõ được nhận thức trên quan điểm GDĐT và KHCN là quốc sách hàng đầu. Các quốc gia trên thế giới đều chú trọng đến việc phát triển KHCN. Bởi lợi thế cạnh tranh hiện nay đang thuộc về KHCN chứ không thuộc về các yếu tố cấu thành đầu vào của sản xuất, mặc dù những yếu tố này hết sức quan trọng như lao động, tài nguyên. Cần phải dùng trí tuệ và khoa học để tạo năng suất tổng hợp, để có sức cạnh tranh tốt.

Con người phải được đào tạo một cách có hệ thống, bài bản ở mọi cấp từ mầm non, tiểu học, trung học và đại học, tránh quá tải và không tạo ra sự đổi mới trong nội dung và chương trình đào tạo. Ở nước ngoài, người ta chú ý chọn lựa những khâu tạo ra sự đột phá trong phát triển hệ thống GDĐT để nhằm đào tạo những con người đáp ứng được yêu cầu không chỉ hôm nay mà cả ngày mai.

* Xin trân trọng cảm ơn Giáo sư!

HOÀNG HOA - THANH HƯƠNG (TTXVN)