Phát biểu tại Diễn đàn Cửa ngõ Toàn cầu (Global Gateway) ở Brussels hôm 9-10, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen cho biết Liên minh châu Âu (EU) dự kiến sẽ huy động hơn 400 tỉ euro vào năm 2027 để đầu tư vào sáng kiến Global Gateway trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng tại Nam bán cầu gia tăng, đặc biệt là tại châu Phi - nơi có nhiều nguồn tài nguyên dồi dào. 

Chủ tịch EC von der Leyen phát biểu tại Diễn đàn Global Gateway hôm 9-10. Ảnh: Reuters

Trước đó, hồi cuối tháng 9, bà von der Leyen đã công bố gói đầu tư trị giá 545 triệu euro để hỗ trợ châu Phi phát triển các dự án năng lượng tái tạo và điện khí hóa, gồm một đường dây truyền tải điện cao thế ở Bờ Biển Ngà; điện khí hóa hàng trăm cộng đồng nông thôn ở Cameroon; khai thác năng lượng gió và thủy điện ở Lesotho; lắp đặt các lưới điện mini ở các vùng sâu của Madagascar. 

Hướng vào năng lượng sạch

“Quá trình chuyển đổi năng lượng sạch ở châu Phi không chỉ tạo ra việc làm, thúc đẩy tăng trưởng mà còn thực hiện các mục tiêu toàn cầu của chúng ta. Với sáng kiến đầu tư Global Gateway, EU cam kết hỗ trợ châu Phi trên con đường tìm kiếm năng lượng sạch” - bà von der Leyen nhấn mạnh. EU ước tính, chương trình đầu tư này có thể tạo ra 38 triệu việc làm xanh tại châu Phi vào năm 2030.

Song, các chuyên gia phát triển và giới lãnh đạo châu Phi đặt ra nghi vấn rằng liệu đây có phải là sự hợp tác hay chỉ là “bình mới rượu cũ”. “Vẫn còn rất sớm để có thể biết được những dự án đó trông như thế nào, được cam kết tài chính bao nhiêu, được thiết kế và lợi ích thực sự cho các đối tác địa phương ra sao?” - Dora Meredith, giám đốc tổ chức nghiên cứu độc lập về các vấn đề toàn cầu ODI, cho biết.

Global Gateway là nỗ lực của EU nhằm sử dụng nguồn tài trợ để xây dựng ảnh hưởng ở các khu vực liên quan đến lợi ích của khối, gồm cả châu Phi, nơi có trữ lượng đáng kể các khoáng sản quan trọng, thiết yếu cho công nghệ và quá trình chuyển đổi xanh, chẳng hạn như coban ở Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC), lithium ở Zimbabwe, đồng ở Zambia và mangan ở Gabon. Được biết, các công ty khai thác mỏ của Trung Quốc hoạt động rất tích cực tại các quốc gia này.

Sáng kiến được ra mắt hồi năm 2021 của EU có mục tiêu địa chính trị mạnh mẽ là nhằm thay thế Sáng kiến “Vành đai, Con đường (BRI)” của Trung Quốc. Được khởi xướng hồi năm 2013, BRI đã đầu tư hơn 1.300 tỉ USD vào việc xây dựng và vận hành đường bộ, cảng biển, mạng lưới năng lượng và viễn thông tại hơn 100 quốc gia trên thế giới, từ châu Á, châu Phi đến Mỹ Latinh. BRI giúp Bắc Kinh tạo ảnh hưởng chính trị trên toàn thế giới, đồng thời gắn kết các quốc gia với nền kinh tế Trung Quốc, tạo ra thị trường cho các dịch vụ công nghiệp của quốc gia Đông Á này.

Theo một nghiên cứu từ Đại học Griffith (Úc), các khoản đầu tư liên quan đến năng lượng theo BRI trong nửa đầu năm 2025 đạt mức cao nhất kể từ 2013. Riêng châu Phi nhận được 39 tỉ USD đầu tư từ Trung Quốc trong giai đoạn này trong lĩnh vực năng lượng. Trong khi đó, một báo cáo gần đây từ tổ chức nghiên cứu năng lượng Ember cho thấy, Trung Quốc xuất khẩu 15 GW tấm pin năng lượng mặt trời sang châu Phi, tăng 60% so với cùng kỳ năm trước.

Quan hệ đối tác mới

Thật ra, không riêng gì EU cảm thấy cần phải ứng phó BRI của Trung Quốc. Năm 2021, chính quyền của cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden đã công bố “Xây dựng lại thế giới tốt đẹp hơn”, chương trình cơ sở hạ tầng quốc tế sau đó được Nhóm Các nước công nghiệp phát triển (G7) mở rộng và đổi tên thành sáng kiến “Quan hệ đối tác vì Cơ sở hạ tầng và Đầu tư Toàn cầu (PGI)”.

Trong số các lĩnh vực trọng tâm của PGI là năng lượng và châu Phi được PGI hỗ trợ xây dựng 2 nhà máy năng lượng mặt trời ở Angola, một hệ thống lưu trữ năng lượng gió ở Kenya và một nhà máy chế biến niken cho pin ở Tanzania. Nhưng có lẽ dự án cơ sở quan trọng nhất mà phương Tây đang theo đuổi ở châu Phi là Hành lang Lobito - tuyến đường sắt kết nối các mỏ đồng của Zambia và các mỏ coban của DRC với cảng Lobito bên bờ Đại Tây Dương ở Angola.

Phát biểu tại diễn đàn Tuần lễ năng lượng châu Phi diễn ra ở Nam Phi mới đây, Thượng nghị sĩ Mỹ Ted Cruz cho biết Washington đang thay đổi cách tiếp cận đối với châu Phi, từ chỗ tập trung vào viện trợ sang đầu tư phát triển.

Theo ông Cruz, châu Phi đang được định vị là đối tác chiến lược hơn là bên tiếp nhận nhân đạo của Mỹ. Cách tiếp cận này cũng đã được Nhật Bản thể hiện qua hội nghị cấp cao mới đây với giới lãnh đạo châu Phi.

Trên thực tế, các công ty tư nhân Mỹ đã đầu tư hơn 65 tỉ USD trên khắp lục địa đen, chính quyền Tổng thống Donald Trump thời nhiệm kỳ đầu cũng cam kết hỗ trợ 2,5 tỉ USD cho sự phát triển năng lượng của châu Phi.

TRÍ VĂN (Tổng hợp)