Alaska, nơi tổ chức cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và nhà lãnh đạo Nga Vladimir Putin ngày 16-8, từng thuộc về Nga trước khi được Sa hoàng Alexander II bán cho Mỹ với giá 7,2 triệu USD (tương đương 138 triệu USD theo thời giá hiện nay) trong thương vụ từng gây tranh cãi dữ dội.

Trước khi trở thành một bang của Mỹ, Alaska từng là một phần lãnh thổ của Nga dưới thời Sa hoàng Alexander II. Việc Nga thua trận trong Chiến tranh Crimea (1853-1856) trước Anh, Pháp và Thổ Nhĩ Kỳ đã đẩy nước này vào cảnh kiệt quệ tài chính. Vì vậy, với vùng lãnh thổ xa xôi như Alaska, chi phí duy trì tiền đồn tại đây trở nên tốn kém đến mức Nga xem đây như gánh nặng tài chính hơn là tài sản. Tuy nhiên, Sa hoàng Nga không muốn thương lượng với Anh và cũng không muốn Alaska rơi vào tay London, lúc đó đang mở rộng ảnh hưởng ở Tây Canada. Vì vấn đề kinh tế và lo ngại địa chính trị, Nga quyết định bán vùng đất này cho Mỹ. 

Thương vụ hoàn tất ngày 30-3-1867 được xem như chiến thắng ngoại giao hiếm hoi cho cả hai bên. Với Nga, đó là cách tăng nguồn thu và giúp họ có thêm một đồng minh mới ở bên kia Đại Tây Dương. Đối với Mỹ, đó là cơ hội để ngăn chặn sự mở rộng của châu Âu và khẳng định ảnh hưởng ngày càng tăng của họ ở Thái Bình Dương.

Và Mỹ đã bắt đầu thấy giá trị mới của Alaska vào cuối những năm 1890, khi họ tìm thấy vàng ở đây. Trong giai đoạn 1950-1960, người Mỹ cũng khám phá được các mỏ dầu lớn ở Alaska, biến bang này trở thành một trong những vùng lãnh thổ giàu tài nguyên nhất đất nước.

Tổng thống Trump (phải) đón tiếp ông Putin tại Alaska hôm 16-8. Ảnh: Getty Imges

Rõ ràng, từ một nơi hoang mạc được xem như “gánh nặng” cần bán tháo của Nga, Alaska đã trở thành một vùng lãnh thổ mang giá trị địa chính trị và kinh tế, tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong mối quan hệ đầy phức tạp giữa Mỹ và Nga.

Tổng thống Trump khẳng định Alaska được chọn làm địa điểm tổ chức cuộc gặp thượng đỉnh lịch sử Mỹ - Nga bởi đây là “nơi rất được ưa chuộng vì nhiều lý do”. Nhưng bất kỳ nguyên nhân gì cũng nhằm phục vụ mục tiêu chiến lược và lợi ích quốc gia của Mỹ là trên hết.

Trả lời phỏng vấn của đài Fox News ngay sau cuộc gặp thượng đỉnh với ông Putin, Tổng thống Trump chỉ trích người tiền nhiệm Joe Biden vì chính sách cô lập cấm vận Nga phản tác dụng: “Ông ta đã làm một điều không thể tưởng tượng, đó là đưa Trung Quốc và Nga xích lại gần nhau”. Sự hợp tác như là một liên minh thực tế giữa 2 đối thủ truyền thống này đang đặt ra thách thức lớn nhất cho vị thế thống trị của Mỹ kể từ sau Chiến tranh lạnh.

Trong khi đó, nền tảng chiến lược rộng lớn của Mỹ suốt nhiều thập niên trước đây là chia cắt Nga và Trung Quốc. Chiến lược này đã giúp phương Tây giành thắng lợi trong Chiến tranh lạnh không phải bằng quân sự mà thông qua con đường địa chính trị.

Nếu trước đây, Mỹ dùng Trung Quốc để đẩy lùi ảnh hưởng và sức mạnh toàn cầu của Liên Xô thì ngày nay, Washington muốn sử dụng Mát-xcơ-va ngăn tham vọng của Bắc Kinh - đối thủ có đủ tiềm lực kinh tế, quân sự và công nghệ để thách thức vai trò siêu cường của Mỹ.

Dẫu vậy, cuộc gặp ở Alaska chỉ là bước khởi đầu và hành trình phân tách Nga - Trung trong giai đoạn mới của Mỹ không dễ thực hiện.

ĐỨC TRUNG