Tuyển tập "Ðất Việt trời Nam liệt truyện" (NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh) của nhà văn Trần Bảo Ðịnh ghi chép những câu chuyện "từ thuở mang gươm đi mở cõi", khi các chúa Nguyễn vào Nam khai mở xứ Ðàng Trong, đến khi Nam Kỳ rơi vào tay thực dân Pháp và cuộc chiến đấu của nhân dân Nam Bộ tiến đến ngày Ðộc lập cùng dân tộc.

Nhà văn Trần Bảo Ðịnh đã lần lượt khơi lại lịch sử vùng đất Nam Bộ từ những câu chuyện dân gian qua bộ sách gồm ba tập Thượng (246 trang), Trung (280 trang) và Hạ (324 trang). Tập Thượng (hồi thứ nhất) từ năm 1620... xoay quanh thời kỳ khẩn hoang, thống nhất giang sơn; tập Trung (hồi thứ hai) từ năm 1859... là thời kỳ giữ gìn và bảo vệ xứ sở; tập Hạ (hồi thứ ba) từ năm 1900... là thời kỳ chuyển biến và tái kết nối văn hóa dân tộc sau cuộc xâm lược của thực dân Pháp. Vì vậy tuyển tập các truyện ngắn dân gian "Ðất Việt trời Nam liệt truyện" được xem như bộ sử thi anh hùng phản ánh một cách bao quát và sâu sắc những biến động thời đại, khơi sáng vẻ đẹp tâm hồn và khí phách của nhân dân Nam Bộ trong hơn ba trăm năm mở mang bờ cõi, bảo vệ và phát triển quê hương. Bộ sách cũng góp phần khẳng định những đóng góp của các tầng lớp nhân dân Nam Bộ vào lịch sử và văn hóa nghệ thuật nước ta.

Mở đầu tuyển tập, nhà văn Trần Bảo Ðịnh nêu cao tinh thần tự cường, khẳng định nền độc lập của nước ta, của nhân dân ta. Lịch sử công cuộc mở cõi, bảo vệ, phát triển vùng đất Nam Bộ chính là phần tiếp nối thống nhất và toàn vẹn, gắn bó chặt chẽ với toàn bộ truyền thống lịch sử dựng và giữ nước của Việt Nam.

Hồi thứ nhất - Từ năm 1620... phản ánh giai đoạn lịch sử Ðàng Trong và Nam Kỳ với công cuộc khẩn hoang, mở mang bờ cõi về phương Nam. Nổi bật trên nền lịch sử thời đại ấy là những người anh hùng đại diện cho ý chí và khí phách của người bình dân: Ðỗ Thanh Nhơn, Lê Xuân Giác, Lê Văn Duyệt, Mai Tự Thừa... và hàng loạt những anh hùng không tên tuổi cùng góp máu xương cho vùng đất Nam Bộ nói riêng và đất nước nói chung. "Ðất Việt trời Nam liệt truyện" cũng đan cài trong lịch sử những câu chuyện phong tục tập quán, sinh hoạt nghệ thuật, đạo đức luân lý, nhận thức tư tưởng.

Hồi thứ hai - Từ năm 1859... phản ánh thời kỳ thực dân Pháp chính thức xâm lược nước ta. Nhà văn Trần Bảo Ðịnh tập trung thể hiện sự bất khuất của nhân dân Nam Kỳ cùng với nhân dân cả nước đứng lên chống giặc ngoại xâm. Hàng loạt hình tượng anh hùng bình dân lấy thân đền nợ nước như: hai mươi dũng sĩ đất Gò Công; nghĩa sĩ Sáu Chóp Chài; má thằng Trợt và chú Năm với đôi trâu hào khí; Sáu cận vệ; lão Tám với thằng Nhanh... là những khúc tráng ca trong cuộc đấu tranh của nhân dân Nam Kỳ thời bấy giờ. Hồi này kể chuyện từ các nhân vật anh hùng được sử sách lưu danh như Trương Ðịnh, Nguyễn Hữu Huân, Võ Duy Dương, Phan Văn Ðạt, Nguyễn Trung Trực... đến các nhân vật anh hùng vô danh.

Hồi thứ ba - Từ năm 1900... cho thấy bên cạnh đấu tranh yêu nước là việc phát triển nội lực kinh tế và đời sống xã hội của nhân dân. Phong trào vận động Minh Tân được tái hiện một cách chân thực. Ðây là giai đoạn lịch sử sôi động và biến đổi nhanh; cho thấy đến lúc thực hiện "bước nhảy vọt" trên tiến trình đấu tranh chống ngoại xâm và giải phóng dân tộc, tiếp nối chí khí người xưa và cập nhật bối cảnh thời đại để xây dựng và phát triển phong trào yêu nước.

Trong tuyển tập "Ðất Việt trời Nam liệt truyện", hình tượng nhân vật nữ chiếm vị trí đáng kể. Ðó là công nữ Ngọc Vạn, công nữ Ngọc Khoa, hai người vợ của cụ Phan Thanh Giản, mẹ và vợ của cụ Nguyễn Ðình Chiểu... Tất cả đều làm nổi bật vai trò và tôn vinh người phụ nữ Nam Bộ nói riêng và người phụ nữ Việt Nam nói chung trong công cuộc khẩn hoang mở mang bờ cõi và đấu tranh bảo vệ đất nước. Qua tác phẩm, bạn đọc cũng sẽ cảm nhận tiếng nói hào sảng, tính cách phóng khoáng và phẩm chất nhân nghĩa thủy chung của con người vùng châu thổ Cửu Long.

Q.M