Cựu Tổng thống Nam Phi Jacob Zuma hôm 15-7 đã tham dự phiên thẩm vấn liên quan đến cáo buộc để thất thoát ngân sách nhà nước một cách có hệ thống khi còn đương chức.

Ông Zuma tại phiên thẩm vấn hôm 15-7. Ảnh: BBC

Ông Zuma bị cáo buộc tạo điều kiện cho “văn hóa tham nhũng” trong thời gian nắm quyền kéo dài 9 năm trước khi bị phế truất hồi tháng 2-2018. Trưởng Công tố nhà nước Nam Phi Shaun Abrahams cho biết, sau quá trình xem xét đã có đủ cơ sở pháp lý để truy tố ông Zuma với 16 tội danh gian lận, làm ăn phi pháp và rửa tiền liên quan đến thỏa thuận mua vũ khí với châu Âu trị giá 30 tỉ rand (tương đương 2,5 tỉ USD) nhằm hiện đại hóa lực lượng vũ trang nước này năm 2004, giai đoạn mà ông Zuma còn làm Phó Tổng thống.

Ngoài ra, ông bị buộc tội lạm dụng công quỹ để nâng cấp nhà riêng; chỉ đạo ký kết các hợp đồng lớn của chính phủ với gia tộc giàu có nhất Nam Phi Gupta; giải thể các tổ chức nhà nước quan trọng...

Tại phiên thẩm vấn, cựu lãnh đạo này cho rằng cáo buộc tham nhũng là một “âm mưu” kéo dài hàng thập kỷ hòng loại bỏ ông ra khỏi đấu trường chính trị. Ông tố Anh và Mỹ đứng sau âm mưu làm mất uy tín của ông, ngay cả khi ông cố gắng mang lại sự thay đổi về chính trị và kinh tế ở Nam Phi, đồng thời cáo buộc cựu Bộ trưởng Khoáng sản Nam Phi Ngoako Ramatlhodi, người đưa ra bằng chứng tố giác ông, là một phần của âm mưu. Ông cũng cáo buộc những đặc vụ được huấn luyện ở nước ngoài của chính phủ phân biệt chủng tộc và hai cơ quan tình báo nước ngoài giấu tên bắt đầu âm mưu chống lại ông vào đầu những năm 1990 khi ông đang giữ chức giám đốc cơ quan tình báo của đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC). Ông Zuma nói rằng trong năm 1990, ông đã nhận một báo cáo cho thấy các cơ quan tình báo từ hai “nước lớn” và một từ Nam Phi ấp ủ kế hoạch ám sát ông, bao gồm một vụ đánh bom tự sát. “Tôi đã bị phỉ báng, bị cáo buộc là Vua tham nhũng. Có một thế lực hòng lật đổ tôi. Họ muốn tôi biến mất” - ông Zuma nói thêm.

Biện hộ cho cáo buộc để gia tộc Gupta can dự vào việc bổ nhiệm một số bộ trưởng và quan chức cao cấp trong chính phủ, cũng như việc tận dụng các mối quan hệ này để trục lợi cá nhân, ông Zuma nói rằng gia tộc gốc Ấn Độ “rất thân thiện”. Ông khẳng định chưa bao giờ làm bất cứ điều gì phạm pháp  và họ đơn thuần chỉ là bạn bè giống như những người bạn khác. Ông cho biết gia tộc Gupta cũng có mối quan hệ bạn bè với hai cựu Tổng thống Nam Phi Nelson Mandela và Thabo Mbeki.

Ông phản đối cáo buộc cho phép gia tộc Gupta chống phá nhà nước, cho rằng đây là một sự “cường điệu hóa” mà kẻ thù dùng để lật đổ ông. Trả lời trước cáo buộc bán quyền hành pháp cho gia tộc Gupta, ông Zuma nhấn mạnh: “Không có chuyện đó. Tôi đã bán cho họ những gì nào? Núi Bàn hay thành phố Johannesburg?”. Song, ông thừa nhận chuyện gia tộc Gupta lập ra tờ Thời đại mới và một kênh truyền hình là theo lời đề nghị của ông.

Tuy nhiên, theo cơ quan điều tra, quan hệ giữa gia đình ông Zuma và gia tộc Gupta mật thiết đến nỗi hai gia đình có tên gọi chung là “Zupta”. Gupta sở hữu danh mục các công ty được hưởng các hợp đồng béo bở với các cơ quan chính phủ và tập đoàn nhà nước Nam Phi. Họ cũng thuê một số thành viên gia đình Zuma, trong đó gồm con trai của ông Zuma là Duduzane, giữ các vị trí cấp  cao. Tài liệu điều tra cho thấy, Gupta đã cố gắng tạo ảnh hưởng đối với nhà nước Nam Phi. Một số quan chức Nam Phi tiết lộ, họ được Gupta trực tiếp chỉ thị đưa ra các quyết định nhằm thúc đẩy lợi ích kinh doanh của gia tộc này. Nếu tuân lời, họ được thưởng tiền và quà cáp, còn ngược lại, họ sẽ bị trừng phạt và sa thải.

TRÍ VĂN (Theo BBC, NYT, AFP)