Xung đột thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đang nhanh chóng biến thành cuộc chiến tăng cường kiểm soát chuỗi cung ứng toàn cầu, khi hai nền kinh tế lớn nhất thế giới hạn chế chia sẻ các công nghệ quan trọng. Động thái này có thể để lại hậu quả lâu dài cho nhiều ngành công nghiệp.

Các kỹ sư General Electric lắp ráp động cơ phản lực. Ảnh: Getty Images

Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump mới đây đã đình chỉ xuất khẩu các công nghệ quan trọng sang Trung Quốc, bao gồm các công nghệ liên quan đến động cơ máy bay, chất bán dẫn cùng một số hóa chất và máy móc. Đây là đòn đáp trả trước những hạn chế mà Bắc Kinh áp đặt đối với việc xuất khẩu khoáng sản quan trọng sang Mỹ hồi tháng 4.

Cuộc chiến về chuỗi cung ứng đã khiến các công ty lo ngại rằng họ không thể sản xuất sản phẩm mà không có linh kiện có nguồn gốc từ Mỹ và Trung Quốc. Ngành công nghiệp máy bay đã trở thành vũ khí và cũng là nạn nhân trong mặt trận mới.

Công nghệ động cơ phản lực cung cấp năng lượng cho máy bay và các hệ thống định vị điều khiển phương tiện được phát triển bởi các công ty như General Electric của Mỹ. Nhưng cũng không thể sản xuất động cơ phản lực nếu thiếu Trung Quốc. Đất hiếm được chế biến tại nước này rất cần thiết cho các lớp phủ và thành phần đặc biệt trên máy bay cũng như các mục đích sử dụng khác. Mới đây, các nhà sản xuất ô tô Đức đã cảnh báo lệnh hạn chế xuất khẩu của Trung Quốc sẽ làm ngưng hoạt động sản xuất và xáo trộn nền kinh tế địa phương.

Vào tháng 5, các quan chức Mỹ và Trung Quốc đã tiến hành đàm phán tại Geneva (Thụy Sĩ) nhằm xoa dịu căng thẳng thương mại. Chính những lệnh đình chỉ xuất khẩu đất hiếm của Bắc Kinh là áp lực lớn nhất khiến Washington tìm kiếm thỏa thuận đình chiến. Tại Geneva, các nhà đàm phán của hai nước đã nhất trí hoãn hầu hết thuế đối ứng trong vòng 90 ngày và chỉ giữ lại 10% thuế đối ứng lên hàng hóa của nhau.

Tuy nhiên, Mỹ đã cáo buộc Trung Quốc vi phạm thỏa thuận thương mại, khiến Bắc Kinh phản ứng mạnh mẽ. Ngày 3-6, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lâm Kiếm khẳng định nước này đã “thực hiện nghiêm túc” thỏa thuận đạt được tại Geneva. Bắc Kinh cho biết chính Washington đã vi phạm thỏa thuận, bao gồm ban hành thông báo rằng việc sử dụng chip do công ty công nghệ Huawei của Trung Quốc sản xuất ở bất kỳ nơi nào trên thế giới đều vi phạm luật pháp Mỹ.

Ông Trump trước đó đã ám chỉ việc Trung Quốc chậm nới lỏng lệnh cấm xuất khẩu khoáng sản quan trọng là hành vi vi phạm thỏa thuận Geneva.

Đối với Trung Quốc, khoáng sản đất hiếm là một cách để thách thức tuyên bố thống trị của Mỹ.

Bắc Kinh đã thiết lập một hệ thống nhằm cho phép nước này giám sát và phê duyệt các thương vụ bán đất hiếm và nam châm làm từ đất hiếm cho các công ty trên toàn cầu. Khi ông Trump tăng thuế đối với hàng hóa Trung Quốc lên 145% hồi tháng 4, Bắc Kinh đã đáp trả bằng cách nhắm mục tiêu vào các lô hàng đất hiếm, bao gồm tạm dừng nhiều lô hàng trong số đó.

Từ nhiều năm trước, Trung Quốc đã nhận thấy đất hiếm sẽ đóng vai trò then chốt trong các công nghệ tiên tiến và trợ cấp cho việc xây dựng những nguồn cung này. Trong khi đó, Mỹ “đánh giá quá thấp” nhu cầu đất hiếm.

Kể từ năm 2023, Trung Quốc đã thực hiện kiểm soát xuất khẩu đối với ít nhất 16 khoáng sản quan trọng như một phần trong chiến dịch nhằm phá vỡ chuỗi cung ứng công nghệ và quốc phòng của Mỹ. Đối với 7 loại kim loại đất hiếm nặng gần đây nhất bị hạn chế xuất khẩu theo các quy định cấp phép mới, Trung Quốc kiểm soát tới 99% công suất chế biến toàn cầu. Trung Quốc hiện khai thác 70% đất hiếm trên toàn cầu.

Việc Trung Quốc khai thác độc quyền đối với các nguyên tố đất hiếm đã trở thành điểm bế tắc chính trong các cuộc đàm phán thương mại với Mỹ. Phát ngôn viên Nhà Trắng Karoline Leavitt hôm 3-6 cho biết Tổng thống Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dự kiến ​​sẽ điện đàm vào tuần này, trong đó ưu tiên thảo luận về lệnh cấm xuất khẩu khoáng sản ​​quan trọng.

HẠNH NGUYÊN (Theo NY Times, Reuters)