PV

Ấp Bắc thuộc xã Tân Phú, huyện Cai Lậy, tỉnh Mỹ Tho (ngày nay là tỉnh Tiền Giang), nơi vào ngày 2-1-1963 diễn ra trận đánh lớn nhất miền Nam kể từ sau Hiệp định Genève, mở ra cơ hội cho cách mạng miền Nam tiến lên đánh bại hoàn toàn chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ.

Bối cảnh lịch sử

Cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn 514 tham gia đánh trận Ấp Bắc. Ảnh tư liệu Báo Ấp Bắc

Thực hiện chiến lược “Chiến tranh đặc biệt”, Mỹ đã tăng viện trợ quân sự, cố vấn và các đơn vị yểm trợ tại miền Nam Việt Nam (đến năm 1962 có 2.360 cố vấn và 8.280 quân yểm trợ; lực lượng ngụy quân tăng từ 7 sư đoàn lên 9 sư đoàn bộ binh và các đơn vị khác với quân số 206.000 người vào năm 1963). Năm 1961-1962, Mỹ - ngụy với những chiến thuật “trực thăng vận”, “thiết xa vận”, “bủa lưới phóng lao”, “phượng hoàng vồ mồi” thực hiện ý đồ làm chủ mặt đất, mặt nước và trên không. Suốt năm 1962, địch triển khai kế hoạch Staley - Taylor nhằm giành toàn thắng trong 18 tháng với hai biện pháp chủ yếu: lập ấp chiến lược dồn dân, vừa thanh lọc tiêu diệt người yêu nước; dùng vũ khí tối tân càn quét tiêu diệt lực lượng quân sự, đặc biệt là du kích chiến.

Về phía ta, tháng 1-1961, Bộ Chính trị ra Chỉ thị về phương hướng, nhiệm vụ, công tác trước mắt của cách mạng miền Nam; chủ trương “đẩy mạnh hơn nữa đấu tranh chính trị, đồng thời đẩy mạnh đấu tranh vũ trang lên song song với đấu tranh chính trị, tấn công địch bằng cả hai mặt chính trị và quân sự”; phát động chiến tranh du kích, phá ấp chiến lược, xây dựng lực lượng vũ trang, đẩy mạnh binh vận, địch vận, tiến tới tổng khởi nghĩa. Ngày 15-2-1961, các lực lượng vũ trang miền Nam thống nhất, lấy tên Quân giải phóng miền Nam. Trung ương cục thành lập các trung đoàn chủ lực; phát triển lực lượng du kích, bộ đội địa phương; tổ chức hệ thống chỉ huy từ Miền xuống tỉnh, huyện, xã; xây dựng và mở rộng vùng giải phóng, vùng căn cứ nhằm tạo thế đứng chân vững chắc, phát triển thế trận chiến tranh nhân dân, kết hợp phương châm “hai chân”, “ba mũi”; chuyển từ khởi nghĩa vũ trang sang chiến tranh cách mạng. Vào cuối năm 1962, quân giải phóng đã hiểu được các loại vũ khí và chiến thuật mới của địch, đã dự định cách đánh và tổ chức huấn luyện, xây dựng chiến thuật, cách bắn trực thăng, phá M113…

Trận Ấp Bắc là nơi đối đầu lịch sử; xảy ra vào thời điểm mà Mỹ Diệm dốc toàn lực để hoàn thành kế hoạch 18 tháng, còn ta là thời kỳ tìm tòi phương thức tác chiến để cách mạng đứng vững và phát triển.

Diễn biến trận Ấp Bắc

Địa bàn Ấp Bắc gồm hai ấp Tân Bình và Tân Thới, thuộc xã Tân Phú, huyện Cai Lậy, tỉnh Mỹ Tho (nay là tỉnh Tiền Giang), thuộc vùng giải phóng liên hoàn, nơi đóng quân của lực lượng vũ trang cách mạng. Sau khi đánh thắng các trận càn của địch ở Vĩnh Kim (ngày 23-9-1962), Mỹ Hạnh Trung (ngày 5-10-1962), Tiểu đoàn 514 của Mỹ Tho và Tiểu đoàn 261 của Quân khu 8 hành quân về Ấp Bắc để huấn luyện; nghiên cứu, tổ chức phá ấp chiến lược, chuẩn bị kế hoạch phá càn của địch.

Khi địch phát hiện lực lượng của ta tại Ấp Bắc, Bộ Tư lệnh Viện trợ Mỹ tại Sài Gòn cùng Bộ Tư lệnh hành quân của quân lực Việt Nam Cộng hòa tổ chức cuộc hành quân càn quét mang mật danh “Đức Thắng 1-63”. Địch huy động 3 tiểu đoàn thuộc Sư đoàn 7 bộ binh, 1 tiểu đoàn thuộc Lữ đoàn dù Sài Gòn, 2 đại đội biệt động quân, 3 đại đội bảo an, 3 đại đội dân vệ biệt kích, 13 xe thiết giáp M113, 13 tàu chiến trên sông, 6 máy bay khu trục B26, 15 máy bay trực thăng (10 CH21, 5 UH1A), 4 máy bay trinh sát L19, 7 máy bay vận tải C47, với sự chi viện của các trận địa pháo binh thuộc Sư đoàn 7 bố trí trên Lộ 4, Long Định, Phước Mỹ Tây.

Nhận tin địch tổ chức càn quét, Khu ủy Khu 8 đã điều động Đại đội 1 thuộc Tiểu đoàn 261 và Đại đội 1 thuộc Tiểu đoàn 514, 1 khẩu đội cối 60 ly, trung đội bộ đội huyện Châu Thành củng cố, cải tạo hệ thống công sự, trận địa sẵn có, dự kiến các phương án đánh máy bay, xe bọc thép; chuẩn bị nơi trú ẩn cho người già, phụ nữ, trẻ em. Đến 20 giờ ngày 1-1-1963, mọi công tác chuẩn bị đã hoàn thành.

Rạng sáng ngày 2-1-1963, máy bay trinh sát L19 của địch bay trên bầu trời Ấp Bắc dẫn đường. Các lực lượng bộ binh, thiết giáp, tàu chiến chia làm 3 mũi bao vây, càn quét Ấp Bắc. 

Một mũi gồm 2 đại đội bảo an từ Điền Hy theo Lộ 4, bắt đầu xung phong vào xóm Hội Đồng Vàng, xã Tân Phú. Nắm chắc thời cơ, bộ đội và du kích bất ngờ nổ súng, tiêu diệt tên sĩ quan đại đội cùng hàng chục lính bảo an. Số khác bị sa xuống hố chông, vướng bẫy, vướng mìn nổ làm cho địch hoảng loạn; lực lượng còn lại vội vã co cụm, tháo chạy.

Mũi khác từ Cầu Sao bí mật cơ động tiếp cận khu vực miếu Thầy Lơ, đánh xuyên sườn phòng ngự của ta. Lực lượng ém sẵn của ta đã kịp thời tổ chức đánh chặn, tiêu diệt bộ phận đi đầu, sau đó bí mật vận động, xung phong tiêu diệt bộ phận lớn sinh lực địch vừa tháo chạy ra cánh đồng trống. Bị đánh bất ngờ, lực lượng địch còn lại tháo chạy về miếu Thầy Lơ cố thủ. Sở chỉ huy hành quân của địch ra lệnh cho pháo binh yểm trợ lực lượng rút chạy nhưng lại bắn trúng đội hình bộ binh, gây thêm thương vong cho chúng.

Cùng hai mũi trên bộ, mũi đường thủy theo kênh Nguyễn Tấn Thành gồm 13 tàu chiến chở 2 đại đội biệt động quân đánh vu hồi vào sau đội hình của ta ở Ấp Bắc. Ta sử dụng trung đội du kích và 2 đội công binh chặn đánh quyết liệt, đánh chìm 1 tàu và đánh hỏng một số chiếc khác. Được tin 2 mũi trên bộ gặp nguy, đoàn tàu chững lại rồi tìm đường tháo lui.

Sau đợt tiến công đường bộ và đường thủy không thành, địch quyết định sử dụng chiến thuật trực thăng vận, với 5 trực thăng vũ trang UH1A yểm trợ cho 10 trực thăng chở quân CH21 đổ 2 tiểu đoàn bộ binh xuống sau ấp, hình thành hai gọng kìm bao vây lực lượng của ta.

Dự đoán trước thủ đoạn của địch, quân ta bất ngờ nổ súng bắn rơi 1 chiếc CH21; chiếc khác trúng đạn, cố bay ra khỏi vùng trời Ấp Bắc thì bị rơi. Để cứu nguy cho bộ binh, địch dùng 5 trực thăng vũ trang UH1A và pháo binh điên cuồng bắn phá vào trận địa. Đại đội 1, Tiểu đoàn 261 đã anh dũng chiến đấu bắn rơi tại chỗ 2 chiếc UH1A, bắn hỏng 1 chiếc CH21 đang đổ quân và rơi cách đó khoảng 400 mét.

Bị thất bại trong chiến thuật trực thăng vận và qua hai đợt tiến công không thành, địch rút quân về thị xã Mỹ Tho. Vào lúc 12 giờ 15 phút, sau khi tập kết đủ 3 tiểu đoàn bộ binh thuộc Trung đoàn 11, 12 của Sư đoàn 7, địch hình thành hai mũi tiến quân vào ấp Tân Thới, được hỏa lực pháo binh và trực thăng vũ trang yểm trợ tối đa, tiến vào khu vực trận địa của Đại đội 1, Tiểu đoàn 514 Mỹ Tho. Đợi cho quân địch lọt hẳn vào trận địa mai phục, bộ đội và du kích bất ngờ nổ súng, tiêu diệt và làm bị thương khoảng 1 trung đội địch.

Để phối hợp với quân và dân Ấp Bắc, Thường vụ Tỉnh ủy và Ban quân sự Mỹ Tho sử dụng Đại đội 2, Tiểu đoàn 514 tiến công trường bắn Tân Hiệp, kìm chân địch trên Lộ 4, dùng trinh sát khống chế sân bay Thân Cửu Nghĩa. Đại đội 211B chốt giữ Ngã ba chùa Phật Đá, sẵn sàng chi viện cho Ấp Bắc.

Sau thất bại liên tiếp của 3 đợt tấn công, địch sử dụng không quân dội bom napan, xăng đặc, bắn đạn cháy, rốckét... kết hợp pháo binh dọn đường cho 13 xe thiết giáp M113 và 1 tiểu đoàn bộ binh tổ chức đột kích chính diện Ấp Bắc. Phía ta, 75 cán bộ, chiến sĩ Đại đội 1, Tiểu đoàn 261 đã anh dũng chiến đấu, diệt 1 xe M113, bắn hỏng một số chiếc khác. Do súng đại liên bị hỏng, quân địch đã đột phá vào trận địa, Tiểu đội trưởng Tiểu đội 3 cùng 2 chiến sĩ đã bật khỏi công sự, dùng thủ pháo tiêu diệt 1 xe M113 và anh dũng hy sinh; buộc địch phải giãn đội hình.

Khoảng 5 giờ chiều ngày 2-1-1963, địch sử dụng 7 máy bay vận tải CH47 chở Tiểu đoàn dù số 8 thả xuống ấp Tân Thới nhưng rơi vào trận địa phục kích của ta. Đại đội 1, Tiểu đoàn 514 bất ngờ nổ súng tiêu diệt quân dù ngay từ khi chúng chưa kịp xuống đất. Trên hướng Đại đội 1, Tiểu đoàn 216, địch sử dụng xe M113 đột kích. Ta dùng súng phóng lựu bắn cháy 1 xe M113 và toàn bộ lính trên xe, buộc các xe khác phải dừng lại. Nhận thấy 2/3 lực lượng quân dù đổ xuống ấp Tân Thới bị thương vong nặng, lực lượng thiết giáp và bộ binh tấn công vào Ấp Bắc bị tổn thất lớn; địch đã cho lực lượng quân dù đổ bộ xuống khu vực Miếu Hội và cho các lực lượng rút lui.

Sau 1 ngày chiến đấu quyết liệt, quân ta đã đánh bại 5 đợt tiến công của Mỹ - ngụy. Ban Chỉ huy trận đánh đã quyết định rút toàn bộ lực lượng ra khỏi Ấp Bắc về căn cứ tỉnh ở Hưng Thạnh để bảo toàn lực lượng. Trong trận này, quân và dân Ấp Bắc đã tiêu diệt và làm bị thương 450 tên địch, bắn rơi 5 máy bay trực thăng, bắn hư hỏng nhiều chiếc khác; phá hủy 3 xe bọc thép M113, đánh chìm 1 tàu chiến trên sông. Bộ đội và du kích chỉ sử dụng khoảng 5.000 viên đạn các loại.

Chiến thắng Ấp Bắc giáng một đòn mạnh mẽ vào chiến thuật “trực thăng vận”, “thiết xa vận” của Mỹ - ngụy; mở ra phong trào “Thi đua Ấp Bắc, giết giặc lập công” khắp miền Nam, góp phần đẩy mạnh thế tiến công, giành những thắng lợi ngày càng to lớn trên chiến trường.

-------------------

Bài viết sử dụng tư liệu từ Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Đề cương kỷ niệm 60 năm ngày Chiến thắng Ấp Bắc do Ban Tuyên giáo Trung ương ban hành.