"Rửa tay gác kiếm" (NXB Hội Nhà văn, 2025) là tiểu thuyết mới ra mắt của nhà văn Nguyễn Trí. Độc giả quen thuộc với nhà văn sẽ không xa lạ gì với Minh Tàn, một nhân vật xuất hiện trong nhiều truyện ngắn, tiểu thuyết của ông. Lần này, Nguyễn Trí viết riêng một cuốn tiểu thuyết kể về cuộc đời đầy sóng gió, chìm nổi của Minh Tàn. Từ đó, trả lời câu hỏi: Sau một kiếp giang hồ, đời người được mất những gì?

Truyện được kể theo hồi ức của Năm Lựu Đạn, 68 tuổi, phụ vợ bán quán nước trước cổng trường học. Nhìn ông hiền lành, chỉ viết văn, chăm cây cảnh, ít ai ngờ rằng ông từng có một quá khứ trong giới giang hồ.

Theo từng chương truyện, cuộc đời của ông Năm Lựu Đạn được lật giở từ sau năm 1975. Lúc ấy, Minh Tàn (tên thường gọi lúc trẻ của ông Năm Lựu Đạn) 19 tuổi, sống cùng mẹ và các em nhỏ. Cái ngông tuổi trẻ khiến Minh Tàn bị vu oan tàng trữ lựu đạn và bị bắt đi cải tạo. 2 năm sau, Minh Tàn vượt ngục, trốn đến miền Đông, sống bằng đủ thứ nghề từ dạy võ, đào giếng đến khai thác vàng. Sau đó, trôi dạt vào thành phố làm bốc vác, giao than củi, rồi cộng tác với một cán bộ đi lùng bắt những kẻ bị truy nã… Cứ thế, cuộc đời của Minh Tàn phiêu bạt khắp nơi, cho đến khi dừng chân và yên bề gia thất với một cô gái ở ấp Suối Đục trên vùng kinh tế mới. Nhưng cuộc sống khó khăn, vợ con nheo nhóc, buộc Minh Tàn phải quay lại thành phố mưu sinh với nghề phụ hồ, đi cống… Mỗi một chặng đường, một công việc, Minh Tàn phải trải qua bao gian nan.

Sau một kiếp giang hồ, Minh Tàn mất nhiều thời gian, sức lực, thậm chí tàn tạ, nhưng anh ta cũng học được không ít những bài học ý nghĩa. Điều đáng quý là anh ta luôn giữ được bản ngã của mình, dù nhiều lúc ngụp lặn dưới đáy xã hội, nếm trải đủ trầm luân, nhưng Minh Tàn vẫn vươn lên sống bằng sức lao động chân chính. 

Đọc truyện, có thể đôi lúc độc giả sẽ bị ngộp vì có quá nhiều nhân vật với những số phận khác nhau, quá nhiều tình tiết về bối cảnh cách đây mấy chục năm; văn phong lại đậm chất kể chuyện của đời sống bụi bặm. Thế nhưng, đó lại là cái chất riêng để mở ra một thế giới ít người biết đến để người đọc khám phá, tìm hiểu về một giai đoạn đã qua. Đặc biệt là những nghề nghiệp mà Minh Tàn đã trải nghiệm, gắn bó, trong đó, nghề khai thác vàng và đi cống.

Nếu Minh Tàn bản lĩnh bao nhiêu thì con trai ông lại dễ sa ngã bấy nhiêu. Đó cũng là điều làm ông đau đớn, tủi hổ nhất. Ông cố gắng kéo con thoát khỏi "nàng tiên nâu" bằng nhiều cách: từ cai nghiện tại nhà, đưa đi trại cho đến dùng methadone… Hành trình ấy lại là một câu chuyện dài đầy sự kiên nhẫn và tình yêu thương của bậc làm cha mẹ. Và ông lại truyền tải kinh nghiệm của mình để giúp những người cùng hoàn cảnh; đồng thời, lên tiếng cảnh báo những trường hợp nguy cơ…

Từ ma túy, Minh Tàn liên hệ đến những "con ma" không kém phần nguy hiểm đang làm băng hại đạo đức, phẩm chất của con người. Đó là "ma danh" và "ma tiền". Do đó, "Rửa tay gác kiếm" không chỉ là một câu chuyện kể nghe vui về giới giang hồ mà còn có nhiều bài học và triết lý sâu sắc về cách sống, cách làm người!

CÁT ĐẰNG