Hội nghị thượng đỉnh trực tuyến đầu tiên của diễn đàn chiến lược không chính thức có tên gọi Đối thoại an ninh bốn bên (hay còn gọi là nhóm Bộ tứ) đã tái khẳng định sự ủng hộ mạnh mẽ của nhóm này đối với sự đoàn kết, vai trò trung tâm và  Tầm nhìn của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, đồng thời cam kết tăng cường hợp tác với ASEAN nhằm hiện thực hóa khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở.

Các nhà lãnh đạo Bộ tứ  tại hội nghị trực tuyến tối 12-3. Ảnh: AFP

Nhóm Bộ tứ  hay “Bộ tứ kim cương” gồm Úc, Ấn Độ, Mỹ và Nhật Bản đã tiến hành cuộc họp thượng đỉnh đầu tiên tối 12-3 dưới hình thức trực tuyến theo đề xuất của Mỹ. Sáng kiến này cho thấy Tổng thống Mỹ Joe Biden đánh giá cao tầm quan trọng của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Mở đầu hội nghị, Tổng thống Biden cũng đã khẳng định khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở là điều thiết yếu đối với tương lai của các nước này, đồng thời cam kết sẽ hợp tác với các đối tác trong nhóm Bộ tứ, cũng như với các nước trong khu vực nhằm đạt được ổn định. Bốn quốc gia trong nhóm mang đến những quan điểm đa dạng và thống nhất trong một tầm nhìn chung vì khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở.

Tinh thần của Bộ tứ

Hội nghị đã ra tuyên bố chung “Tinh thần của Bộ tứ” gồm 5 điểm. Theo tuyên bố chung, các  bên sẽ nỗ lực vì một khu vực tự do, rộng mở, bao trùm, lành mạnh, dựa trên “các giá trị dân chủ và không bị hạn chế bởi sự cưỡng ép”.  Tuyên bố nhấn mạnh 4 bên cam kết thúc đẩy một trật tự tự do, rộng mở, dựa trên luật lệ và bắt nguồn từ luật pháp quốc tế để thúc đẩy an ninh, thịnh vượng cũng như chống lại các mối đe dọa ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và các khu vực khác; ủng hộ pháp quyền, tự do hàng hải và hàng không, giải quyết hòa bình các tranh chấp; cam kết làm việc cùng nhau và với nhiều đối tác; tái khẳng định sự ủng hộ mạnh mẽ của Bộ tứ đối với sự đoàn kết và vai trò trung tâm của ASEAN cũng như Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Tuyên bố đồng thời khẳng định, Bộ tứ sẽ tiếp tục ưu tiên vai trò của luật pháp quốc tế trong lĩnh vực hàng hải, đặc biệt như được phản ánh trong Công ước của Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) và thúc đẩy hợp tác, bao gồm cả trong lĩnh vực an ninh hàng hải, nhằm giải quyết các thách thức đối với trật tự hàng hải dựa trên luật lệ ở Biển Đông và biển Hoa Đông. 

Các bên cũng cam kết sẽ ứng phó với các tác động của đại dịch COVID-19 trong lĩnh vực kinh tế và y tế, đồng thời sẽ hợp lực để mở rộng việc sản xuất vaccine an toàn, giá rẻ, hiệu quả và nâng cao khả năng tiếp cận công bằng, nhằm đẩy nhanh tốc độ phục hồi kinh tế và mang lại lợi ích cho nền y tế toàn cầu. Các nhà lãnh đạo Bộ tứ  nhất trí kết hợp các khả năng tài chính, sản xuất và phân phối để cung cấp 1 tỉ liều vaccine COVID-19 tại châu Á trước cuối năm 2022.

Hợp lực đối phó Trung Quốc

Tuyên bố chung của Bộ tứ không hề đề cập đến Trung Quốc, nhưng theo nhà nghiên cứu cao cấp Toshi Yoshihara thuộc Trung tâm đánh giá chiến lược và ngân sách tại Washington,  Trung Quốc luôn hiện diện trong mọi nội dung  của tuyên bố này. Ngay cả vaccine COVID-19, nhóm Bộ tứ cũng muốn cạnh tranh trước khả năng ảnh hưởng chính trị của Bắc Kinh trong chiến lược “ngoại giao vaccine”.

Trung Quốc không có tên trong tuyên bố chung, nhưng cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan cho biết các nhà lãnh đạo đã thảo luận về những hành vi “cưỡng ép đối với Úc, sự quấy rối quanh quần đảo Senkaku của Nhật Bản và sự hiếu chiến ở biên giới Ấn Độ” - tất cả đều nhằm vào Trung Quốc. Sự ra đời của nhóm Bộ tứ vào năm 2017 được đánh giá là nhằm đối trọng với tầm ảnh hưởng và mối đe dọa quân sự ngày càng lớn của Bắc Kinh  tại khu vực.

Các nhà nghiên cứu tại Viện Hoover thuộc Đại học Stanford cho rằng Bộ tứ có thể đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy 4 lĩnh vực then chốt gồm an ninh hàng hải, an ninh chuỗi cung ứng, công nghệ và ngoại giao. Sự hợp tác an ninh hàng hải có nghĩa Bộ tứ sẽ tăng cường phối hợp hải quân dựa trên thế mạnh của  mỗi nước. An ninh chuỗi cung ứng liên quan đến sản xuất, chế tạo hàng hóa công nghiệp mà Trung Quốc nắm ưu thế và gây đứt gãy qua đại dịch COVID-19. Hợp tác công nghệ sẽ giúp Bộ tứ đảm bảo an ninh thông tin bằng việc phát triển hệ thống công nghệ mới không sử dụng phần cứng hay phần mềm của Trung Quốc. Và vấn đề ngoại giao, Bộ tứ sẽ sử dụng nền tảng quan hệ gần gũi để tăng cường hợp tác với các nước khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đặc biệt là với ASEAN.

Nhóm Bộ tứ được kỳ vọng sẽ thắt chặt quan hệ sâu sắc hơn trong tương lai khi tuyên bố chung của hội nghị thượng đỉnh trực tuyến hôm 12-3 cho biết ngoại trưởng 4 nước sẽ trao đổi thường xuyên và họp ít nhất 1 lần/năm. Đáng chú ý, Bộ tứ sẽ tổ chức hội nghị thượng đỉnh trực tiếp vào cuối năm 2021.

ĐỨC TRUNG