Bài, ảnh: HÀ VĂN

Theo Trung tâm khí tượng thủy văn Quốc gia, mùa khô cuối năm 2023 và đầu năm 2024 ở ÐBSCL sẽ xuất hiện sớm, tình trạng thiếu nước, xâm nhập mặn (XNM) sẽ lấn sâu vào nội đồng. Các địa phương vùng ÐBSCL cần quan tâm thực hiện giải pháp ứng phó XNM, khô hạn ngay thời điểm này.

TP Cần Thơ củng cố hệ thống bơm tát, trữ nước phục vụ sản xuất nông nghiệp.

Dự báo khô hạn, XNM

Cục Thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - NN&PTNT) cho biết: Ðến thời điểm hiện tại, lượng trữ điều tiết nước của các hồ chứa trên lưu vực sông Mekong mới đạt 33,8 tỉ m3, chiếm 51,5% tổng dung tích hữu ích của các hồ. Trong đó, ở Trung Quốc chiếm 36,6%, các nước thuộc vùng hạ lưu đạt 60,1%. Dự báo dung tích biển hồ lớn nhất năm 2023 vào khoảng 25-30 tỉ m3, ở mức tương đương với năm 2015 (26 tỉ m3), thấp hơn năm 2019 (37,6 tỉ m3). Với điều kiện thời tiết và thủy văn như trên, dự báo dòng chảy mùa kiệt năm 2023-2024 tại vùng ÐBSCL thuộc nhóm năm ít nước, diễn biến XNM khó lường, phụ thuộc vào vận hành của các hồ thủy điện trên lưu vực. Ðáng chú ý các hồ thượng nguồn khả năng kéo dài tích nước đến cuối năm 2023, giai đoạn đầu mùa khô tháng 12-2023 đến tháng 3-2024 có thể xả nước hạn chế. Vì vậy, dòng chảy kiệt thấp làm tăng nguy cơ mặn có thể xuất hiện sớm. Dự báo XNM mùa khô năm 2023-2024 sẽ xuất hiện sớm và sâu hơn so với trung bình nhiều năm (TBNN), một số thời điểm tương đương mùa khô năm 2015-2016, 2019-2020.

Theo đó, tại vùng các cửa sông Cửu Long, tháng 11 và 12-2023, ranh mặn 4g/lít xâm nhập ở mức 25-30km, chưa ảnh hưởng đến khả năng lấy nước của các công trình thủy lợi. Tháng 1 và 2-2024, ranh mặn 4g/lít vào sâu từ 55-65km, cao hơn 10-15km so với TBNN. Phạm vi ảnh hưởng dự kiến vượt qua các công trình kiểm soát mặn, nhất là vào các kỳ triều cường kết hợp gió mạnh. Tháng 3-2024, tùy thuộc vào lượng nước điều tiết từ các hồ chứa ở thượng nguồn sông Mekong, XNM tiếp tục ở mức cao như tháng 2-2024. Vùng hai sông Vàm Cỏ, tháng 11 và 12-2023, ranh mặn 4g/lít ở mức 30-40km, chưa ảnh hưởng đến khả năng lấy nước của các công trình thủy lợi. Tháng 1 và 2-2024, ranh mặn 4g/lít vào sâu từ 65-70km, cao hơn 5-15km so với TBNN. Tháng 3-2024, ranh mặn 4g/lít có thể lên đến 80-85km cao hơn 5-15km so với TBNN. Vùng ven biển Tây trên sông Cái Lớn do cống Cái Lớn - Cái Bé đã được vận hành nên XNM được kiểm soát.

Với dự báo trên, XNM có nguy cơ ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp tại vùng ÐBSCL. Cụ thể, vụ lúa - tôm tại khu vực Bán đảo Cà Mau (bắt đầu gieo trồng tháng 9, thu hoạch tháng 1-2024, sau đó thả tôm) có tổng diện tích khoảng 162.000-170.000ha. Với dự báo mùa mưa kết thúc sớm, khả năng xảy ra thiếu nước cho khoảng 108.000ha, đây là vùng chủ yếu phải sử dụng nước mưa để cung cấp cho sản xuất. Vụ đông xuân 2023-2024, dự báo nếu XNM xảy ra như năm 2015-2016 thì tại vùng ven biển có khả năng xảy ra thiếu nước, cần tăng cường các giải pháp ứng phó. Dự báo ảnh hưởng khoảng 66.000ha diện tích đất sản xuất nông nghiệp (Long An 5.600ha, Tiền Giang 13.000ha, Bến Tre 12.000ha, Trà Vinh 15.000ha, Sóc Trăng 20.000ha). Ðối với vùng cây ăn trái, XNM có khả năng ảnh hưởng đến 4 tỉnh với tổng diện tích gần 43.300ha, gồm Long An 3.100ha, Tiền Giang 21.800ha, Bến Tre 16.000ha, Sóc Trăng 3.400ha. Các vùng này cần tích trữ nước tối đa vào các mương liếp, ao chứa và các dụng cụ chứa nước nhằm chủ động nguồn nước tưới khi xảy ra các đợt mặn xâm nhập sâu, nồng độ mặn trên hệ thống sông, kênh cao hơn sức chịu mặn của cây ăn trái. Các địa phương khác tuy không bị ảnh hưởng trực tiếp của XNM nhưng cần đề phòng tình trạng hạn hán, thiếu nước...

Ông Lê Thanh Tùng, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, cho biết: “Các diện tích khả năng bị ảnh hưởng XNM trên phải có giải pháp canh tác phù hợp với tình hình nguồn nước, cần chủ động gieo sạ lúa sớm tại các vùng không chủ động nguồn nước ngọt trong cả vụ. Cơ quan chuyên môn sẽ tiếp tục theo dõi sát tình hình nguồn nước, cập nhật thông tin dự báo để cung cấp cho các địa phương chủ động phương án ứng phó với hạn hán, thiếu nước, XNM cho vụ mùa đông xuân sắp tới”.

Giải pháp cụ thể

Khả năng diễn biến XNM mùa khô năm 2023-2024 ở mức cao hơn TBNN, một số thời điểm tương đương với mùa khô năm 2015-2016. Bộ NN&PTNT khuyến cáo các địa phương rà soát xuống giống sớm vụ lúa đông xuân 2023-2024, cơ bản hoàn thành trong năm 2023 để phù hợp với tình hình nguồn nước, XNM. Trong đó, các khu vực ven biển có nguy cơ XNM tăng cao vào tháng 1 và 2-2024 tại các tỉnh Long An, Bến Tre, Tiền Giang, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Kiên Giang cần xuống giống sớm. Vùng ven biển thuộc khu vực Bán đảo Cà Mau (Kiên Giang: An Minh, An Biên, U Minh Thượng; Cà Mau: Thới Bình, U Minh) thực hiện đắp đập tạm, nạo vét kênh, mương sớm trước khi mùa mưa kết thúc để tích trữ, điều tiết nước hợp lý. Vùng Gò Công (Tiền Giang), Nam Mang Thít (Trà Vinh), Nhật Tảo - Tân Trụ (Long An) theo dõi chặt chẽ độ mặn, thực hiện đóng kín dần các cống từ phía biển lên thượng lưu từ tháng 12-2023, tháng 1-2024; tăng cường nạo vét hệ thống kênh mương để nâng cao năng lực chuyển nước của các kênh trục hệ thống; tận dụng thời điểm triều kém (XNM không lên cao) để tranh thủ lấy và trữ nước.

Ðối với tỉnh Bến Tre, hạ tầng kiểm soát nguồn nước chưa liên hoàn và chủ động nên có thể sẽ gặp khó khăn về nguồn nước ngọt trong mùa khô năm 2023-2024, cần chủ động xây dựng các ao, hồ phân tán để trữ nước, lấy nước trong điều kiện cho phép. Vùng Long Phú - Tiếp Nhật (Sóc Trăng) thực hiện trữ nước từ tháng 11 và 12-2023 để sử dụng cho tháng 1 và 2-2024. Vùng ranh Sóc Trăng - Bạc Liêu (Bán đảo Cà Mau) xây dựng kế hoạch vận hành công trình thủy lợi cụ thể, bảo đảm phân phối nguồn nước mặn, ngọt hợp lý, phù hợp cho các đối tượng dùng nước…

Ông Nguyễn Tùng Phong, Cục trưởng Cục Thủy lợi, nhấn mạnh: Ðể bảo đảm cấp nước cho sản xuất vụ đông xuân 2023-2024, Cục Thủy lợi đề nghị các tỉnh, thành phố vùng ÐBSCL xây dựng kế hoạch phòng, chống hạn hán, XNM, lưu ý đề phòng hiện tượng thời tiết cực đoan để chủ động bảo đảm cấp nước cho sản xuất nông nghiệp; phối hợp với các đơn vị sự nghiệp của Bộ NN&PTNT đang thực hiện dự báo XNM, ngập lũ, nguồn nước để cung cấp thông tin vận hành thực tế, tiếp nhận thông tin dự báo hỗ trợ việc điều hành cấp nước tại địa phương. Cục Thủy lợi cũng kiến nghị Bộ NN&PTNT tiếp tục bố trí kinh phí và giao các đơn vị sự nghiệp thực hiện nhiệm vụ thường xuyên về dự báo XNM, chất lượng nguồn nước trong khu vực ÐBSCL để làm cơ sở chỉ đạo, điều hành phòng, chống hạn hán, XNM; ưu tiên bố trí nguồn lực thực hiện các giải pháp dài hạn để chủ động đối phó với tình hình hạn hán, XNM ngày càng diễn ra bất thường hơn...