Phúc Hằng
(TTXVN) - Chuyển đổi số (CÐS) trong hoạt động xuất bản giúp tạo ra sự đa dạng các sản phẩm, đồng thời tạo ra một thị trường xuất bản mới. Cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, ngoài sách giấy, sách in, người đọc được tiếp cận các hình thức sách công nghệ: sách điện tử (ebook) và sách nói (audio book). Sách nói là dạng sách âm thanh - nội dung sách được truyền tải thông qua giọng đọc của con người. Mặc dù sách nói phát triển ngày càng phong phú, đa dạng, nhưng vẫn còn những rào cản, hạn chế, cần có chiến lược, cùng các giải pháp phát triển lâu dài, bền vững trong tương lai.
Sách nói ngày càng thu hút thêm số lượng lớn độc giả. Ảnh: Hànộimới
Thị trường sách nói sôi động
Theo ông Nguyễn Nguyên, Cục trưởng Cục Phát hành, In và Xuất bản (Bộ Thông tin và Truyền thông), hoạt động xuất bản điện tử, trong đó có sách nói vẫn đang là xu thế phát triển chính tại hầu hết các nước trên thế giới. Sự phát triển bùng nổ của thị trường sách nói có thể được lý giải từ quá trình CÐS đang diễn ra mạnh mẽ, toàn diện trên phạm vi toàn thế giới và xu hướng chuyển dịch của người trẻ đã, đang thay đổi phương pháp tiếp cận tri thức từ việc đọc sách truyền thống sang sử dụng sách điện tử và quen dần với việc nghe sách nói như một nhu cầu thường xuyên.
Trong lĩnh vực xuất bản, những gì đang là xu hướng của thế giới, rất nhanh, sẽ là xu hướng ở Việt Nam; những dịch chuyển của thế giới (về nhu cầu, nội dung, phương thức tiếp cận, cách thức nghe, xem và đọc) sẽ nhanh chóng xuất hiện, trở thành xu hướng chính ở trong nước. Việt Nam đã, đang có sự tương đồng về nhu cầu nghe sách nói cả về cơ cấu độ tuổi, đối tượng bạn đọc với sự phát triển, gia tăng nhanh chóng (đặc biệt trong nhóm đối tượng sinh viên, nhân viên trẻ).
Sách nói tại Việt Nam đang được nhiều doanh nghiệp đầu tư để liên kết xuất bản, phát hành trên thị trường. Một số doanh nghiệp đang dần khẳng định thương hiệu, xác lập vị thế trên thị trường. Trong đó, Công ty Cổ phần Waka là đơn vị dẫn đầu thị trường cung cấp các ứng dụng đọc sách điện tử (ebook), nghe sách nói (audio book) trả phí tại Việt Nam. Ðây cũng là đơn vị đi đầu trong lĩnh vực bản quyền nội dung số với hơn 13.000 nội dung sách điện tử, truyện tranh, sách nói trong và ngoài nước với đầy đủ bản quyền. Công ty đã xây dựng được quy trình riêng để rà soát, bảo vệ các nội dung bản quyền đang sở hữu.
Công ty Cổ phần Công nghệ WeWe là đơn vị chủ quản Voiz FM - nền tảng âm thanh chất lượng cao, 100% bản quyền hàng đầu Việt Nam. Với định hướng sách nói và có bản quyền, chỉ sau 6 tháng ra mắt, Voiz FM đã ký hợp đồng độc quyền gần 2.000 cuốn sách nổi tiếng từ các đối tác uy tín như: Nhà xuất bản Kim Ðồng, Nhà xuất bản Tổng hợp, Nhà xuất bảnTrẻ, First News, Saigonbooks, Quảng Văn… và các podcaster nổi tiếng như: Quốc Khánh, Hana”s Lexis,… WeWe cũng đầu tư phát triển AI Voices để tối ưu chi phí sản xuất, tạo thế mạnh về công nghệ. Hiện Voiz FM có gần 2.000 nội dung âm thanh... Ðiểm đặc biệt của Voiz FM là bên cạnh cung cấp các bản sách nói đầy đủ, còn cung cấp các bản sách tóm tắt tinh gọn, cung cấp cả thông tin Postcard để thu hút thêm độc giả. Voiz FM hiện có hơn 1 triệu lượt tải, với khoảng 100.000 người dùng tích cực mỗi tháng.
Công ty Cổ phần Fonos thành lập năm 2019, bắt đầu hoạt động thí điểm vào đầu năm 2020, chủ sở hữu của ứng dụng Fonos, một ứng dụng sách nói có bản quyền của các tác giả Việt Nam và nước ngoài. Ứng dụng di động của Fonos có nhiều lựa chọn với nội dung âm thanh độc quyền, bao gồm cả sách nói tiếng Việt có bản quyền từ những tác giả có sách bán chạy trên thị trường quốc tế và Việt Nam. Ngoài ra, Fonos còn có những nội dung âm thanh về hướng dẫn thiền định, truyện ngủ, sách tóm tắt, nhạc thư giãn,... dành cho hội viên... Số lượng người dùng sách nói trên nền tảng Fonox hiện đạt hơn 1,5 tài khoản với hơn 600.000 người dùng thường xuyên hằng tháng. Fonos hiện cung cấp hơn 2000 sách nói, hơn 500 podcast và hơn 300 sách tóm tắt. Doanh nghiệp bắt đầu mở rộng hợp tác quốc tế, bước đầu với gần 100 tựa sách từ Mỹ, Pháp, Nhật Bản…
Ngoài các công ty trên, hiện đang xuất hiện một số website cung cấp sách nói miễn phí, như: sachnoi.com.vn, sachnoi.me. Các kênh YouTube cũng cung cấp sách nói miễn phí với việc đầu tư chuyên nghiệp về thiết bị âm thanh, thu hút hàng nghìn đến hàng trăm nghìn lượt theo dõi, giúp độc giả tiếp cận kho tàng sách với nhiều thể loại, như văn học, kinh doanh, kỹ năng sống, sách thiếu nhi… có những tác phẩm nổi tiếng thu hút vài trăm nghìn lượt nghe.
Đáp ứng nhu cầu của xuất bản điện tử và công nghiệp sản xuất sách nói
Theo phân tích của một số chuyên gia, việc thay đổi thói quen từ đọc sách giấy truyền thống sang sách điện tử, đặc biệt là sách nói xuất phát từ 2 lý do: tính tiện ích do người nghe có thể vừa làm việc, vừa đi đường, tập thể thao, vừa nghe đọc sách và công nghệ đọc tự động (Voice AI) làm cho việc số hóa định dạng âm thanh nhanh chóng, với giá thành giảm, giúp độc giả dễ tiếp cận hơn.
Nhận định về sự phát triển của sách nói tại Việt Nam, Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành Nguyễn Nguyên cho biết: Năm 2022, số lượng nhà xuất bản có xác nhận đăng ký hoạt động xuất bản, doanh nghiệp phát hành xuất bản phẩm điện tử tiếp tục tăng mạnh với 19 nhà xuất bản được xác nhận đủ điều kiện, chiếm 33,3%; tăng 12 doanh nghiệp phát hành xuất bản điện tử (tăng 21%); trong đó có cả những doanh nghiệp công nghệ hàng đầu như Viettel, FPT, VTC đang hoàn thiện thủ tục để triển khai phát hành sách điện tử, cung cấp các định dạng sách hiện đại đến bạn đọc. Số lượng xuất bản phẩm điện tử tiếp tục tăng đáng kể… Ðộc giả Việt Nam đang ngày càng có xu hướng ưu tiên cho hoạt động đọc sách điện tử, thể hiện bằng việc tăng tỷ lệ ngân sách dành cho sách điện tử trong cơ cấu chi phí của bản thân và gia đình mình…
Dù vậy, ông Nguyễn Nguyên cũng chỉ rõ: Việc phát triển thị trường sách nói ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay vẫn còn một số khó khăn, có thể kể đến như tình trạng vi phạm bản quyền trên không gian mạng đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng phát triển thị trường và niềm tin của các doanh nghiệp cung cấp sách số hóa. Việc sản xuất sách nói ở Việt Nam có chi phí khá cao, trong khi việc thu hồi vốn khó khăn do nạn xâm phạm bản quyền khiến không ít đơn vị e ngại. Việt Nam cũng chưa có các chính sách ưu đãi đặc thù để đẩy mạnh xuất bản điện tử phát triển. Việc xuất bản sách theo định dạng sách điện tử còn rất ít…
Cục In, Xuất bản và Phát hành đã đề ra các giải pháp để CÐS trong lĩnh vực xuất bản, trong đó có sự phát triển của loại hình sách nói. Trước hết, cần hoàn thiện thể chế, văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế chính sách. Các cơ quan quản lý trong lĩnh vực xuất bản cũng sẽ tích cực triển khai các giải pháp đấu tranh vi phạm bản quyền. Cùng đó, nâng cao năng lực xuất bản, phát hành xuất bản phẩm điện tử của một số nhà xuất bản, cơ sở phát hành: xây dựng chiến lược xuất bản điện tử, phát triển đội ngũ biên tập viên, cộng tác viên có năng lực và trình độ; huy động nguồn lực tài chính, đầu tư hạ tầng công nghệ; thực hiện đào tạo, bồi dưỡng nhân lực bảo đảm nâng cao hiệu quả hoạt động xuất bản, nhất là xuất bản điện tử; khuyến khích các nhà xuất bản, đơn vị phát hành đầu tư xuất bản sách nói cho người khiếm thị; khuyến khích các công ty startup trong lĩnh vực podcast và audio nhằm phát triển thị trường sách mới.
Cơ quan quản lý khuyến khích doanh nghiệp công nghệ tham gia vào lĩnh vực xuất bản điện tử, chú trọng đầu tư cơ sở hạ tầng và nền tảng công nghệ; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, thực hiện CÐS, mở rộng thị trường phát hành xuất bản phẩm; hỗ trợ các doanh nghiệp từng bước cải thiện dịch vụ, chất lượng sản phẩm sách nói, đa dạng hóa các thể loại sách, tạo ra những không gian nơi người dùng có thể tương tác với nhau hay ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong quá trình sản xuất để phát triển thị trường; chú ý phát triển loại sách tóm lược sách hay, giá trị với thời gian phù hợp để độc giả thuận lợi tiếp cận; phát triển các dịch vụ gia tăng để tăng thêm doanh thu.
Bên cạnh đó, các cơ sở giáo dục chuyên ngành về xuất bản cần xây dựng, đổi mới chương trình đào tạo, bồi dưỡng nhằm hướng đến phát triển đội ngũ nhân lực đảm bảo chất lượng, đủ về số lượng có thể đáp ứng nhu cầu của xuất bản điện tử và công nghiệp sản xuất sách nói cả hiện tại cũng như tương lai bằng những chương trình, kế hoạch cụ thể...