Dân gian thường truyền miệng câu "Vòng bụng to ra, vòng đời ngắn lại". Câu nói ấy có cơ sở khi trong thực tế, những người có vòng bụng to (trừ bụng bầu) thường đối mặt với nguy cơ mắc nhiều bệnh lý nguy hiểm, ảnh hưởng sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

* Thế nào là bụng bự?

Tổ chức y tế thế giới (WHO) định nghĩa béo phì là tình trạng tích lũy mỡ quá mức và không bình thường tại một vùng cơ thể hay toàn thân đến mức ảnh hưởng tới sức khỏe. Người bị béo phì ngoài thân hình phì nộn, nặng nề, khó coi... còn có nguy cơ mắc nhiều bệnh như: rối loạn lipit máu, tăng huyết áp, sỏi mật, đái tháo đường, xương khớp... và ung thư.

WHO thường dùng chỉ số BMI để phân loại tình trạng gầy béo, tính bằng cách: cân nặng (kg) chia cho bình phương chiều cao (m), với kết quả phân loại BMI < 18,5: dưới chuẩn (gầy); từ 18,5 – 24,9: bình thường; từ 25,0 – 29,9: thừa cân và trên 30,0 béo phì. Bên cạnh đó, chỉ số vòng bụng có thể theo dõi tình trạng béo phì, vì khi vòng bụng to ra thì các nguy cơ tăng huyết áp, bệnh đái tháo đường, máu và gan nhiễm mỡ, bệnh mạch vành, xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim,… đều tăng lên rõ rệt. Vòng bụng được tính theo đơn vị cm, đo trước khi ăn sáng, với tư thế đứng thẳng lưng, mắt nhìn phía trước, 2 chân chữ V, 2 tay buông thõng. Vị trí đo là đường đi ngang trung điểm của đường nối bờ dưới xương sườn 12 và mào chậu cùng bên, được đo bằng thước dây không giãn do Việt Nam sản xuất. Chẩn đoán béo bụng khi vòng bụng > 90cm ở nam và > 80cm ở nữ (đối với người Châu Á).

* Những biến chứng của bụng bự

Bác sĩ CKI Lê Tân Tố Anh, Khoa Tim mạch - lão học, Bệnh viện Đa khoa TP Cần Thơ, cho biết, những người béo phì, đặc biệt là béo bụng, đối mặt với nhiều nguy cơ sức khỏe. Trước hết, mất thoải mái trong cuộc sống. Ngoài ra, béo phì còn gây nguy cơ lên một số bộ phận trong cơ thể: hệ tim mạch: tăng huyết áp, xơ vữa mạch máu, nhồi máu cơ tim, tai biến mạch não, hẹp tắc động mạch chi; hệ hô hấp: làm giảm thông khí, ngừng thở khi ngủ là một biến chứng rất nguy hiểm; hệ nội tiết, chuyển hóa: tình trạng kém dung nạp glucose, kháng insulin, nặng hơn là bệnh đái tháo đường, rối loạn chuyển hóa lipid, tăng acid uric gây bệnh gút. Tác động về tâm sinh lý: tự ti, trầm cảm, khó hòa nhập cộng đồng. Một số bệnh ung thư như ung thư thực quản, trực tràng, vú…

Riêng béo phì và bệnh lý tim mạch, chuyển hóa: Thừa cân, béo phì và đặc biệt dạng tích tụ mỡ vùng trung tâm (béo bụng) liên quan sự đề kháng insulin, có thể gây tăng huyết áp và tăng lắng đọng cholesterol vào mảng vữa xơ động mạch, thúc đẩy quá trình xơ vữa và các biến chứng của nó. Sự đề kháng insulin dẫn đến tăng phóng thích các acid béo tự do từ các mô mỡ và làm giảm sự thanh thải triglyceride, giảm tác động ức chế của insulin lên việc sản xuất glucose và tân tạo mỡ ở gan, gây tình trạng gan nhiễm mỡ.

Béo phì đặc biệt là béo bụng, gây tình trạng đề kháng insulin tại các cơ quan như: gan, mô mỡ, mô cơ, gây giảm thu nạp glucose tại các mô này, dẫn đến rối loạn dung nạp glucose, tiền đái tháo đường và đái tháo đường. Béo phì liên quan tình trạng rối loạn lipid máu, gây tăng cholesterol máu, nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tình trạng vữa xơ động mạch và thoái hóa động mạch. Trong lòng động mạch, các mảng xơ vữa này kích hoạt quá trình đông máu, tạo cục máu đông gây nên tình trạng thiếu máu cơ tim hay nặng hơn các mảng xơ vữa bị nứt vỡ, bong ra làm bít tắc lòng động mạch gây nhồi máu cơ tim cấp. Béo phì còn có mối quan hệ mật thiết với bệnh lý cơ xương khớp, làm tăng tổng hợp acid uric máu, nếu kéo dài có thể gây bệnh gút, biểu hiện bằng viêm khớp cấp tính, tái phát nhiều lần. Khi trọng lượng cơ thể tăng thì sức nặng đè lên các khớp càng lớn, nhất là vùng lưng, khớp háng, khớp gối, cổ chân làm cho các khớp này sớm bị tổn thương và lão hóa nhanh. Hậu quả là gây đau đớn và khó khăn trong vận động, sinh hoạt hằng ngày của người bệnh. Ngoài ra, béo phì còn ảnh hưởng khả năng hoạt động tình dục và nhiều bệnh lý khác…

* Rèn luyện sức khỏe

Mỗi tối, vợ chồng anh Ngô Quân Cường (ở quận Bình Thủy) đều đặn đi bộ khoảng nửa giờ, vừa vui vẻ trò chuyện cùng nhau. Anh Cường chia sẻ: "Trước đây, tôi thường xuyên dự các buổi chiêu đãi với đối tác, uống nhiều rượu bia, lại lười vận động. Vì thế, từ thân hình cân đối, bụng tôi ngày càng to ra, vợ hay ghẹo là bụng bia. Mới đây, đi kiểm tra sức khỏe, bác sĩ chẩn đoán tôi bị gan nhiễm mỡ, khuyên nên thường xuyên tập thể dục để rèn luyện sức khỏe, giảm bớt mỡ bụng để phòng tránh một số bệnh".

Theo bác sĩ Lê Tân Tố Anh, để phòng, chống béo phì, đặc biệt phòng vòng 2 ngày càng tăng quá khổ, đầu tiên cần thay đổi lối sống như: bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia, tập thể dục 30 phút/ngày như: đi bộ nhanh ngoài trời, chạy bộ, bơi lội.... Chế độ ăn giảm chất béo chứa nhiều cholesterol và acid no (như mỡ, nội tạng động vật, lòng đỏ trứng, bơ, dầu dừa, phô mai), tăng rau cải, trái cây. Đặc biệt, cơ thể chúng ta luôn cần nước, thận sẽ lọc các chất cặn bã tốt hơn và cơ thể sẽ chuyển hóa chất béo hiệu quả hơn. Đặc biệt hơn là ngủ đủ 7 - 8 giờ/đêm và giảm stress trong cuộc sống... Quan trọng nhất là kiểm tra sức khỏe định kỳ hằng năm (nhất là sau 45 tuổi) để tầm soát bệnh cơ thể tốt nhất; kiểm tra định kỳ lipid máu, đường máu, acid uric và các bệnh lý tim mạch (đo điện tim, chụp X - quang phổi) 6 tháng/lần ở những đối tượng có yếu tố nguy cơ tim mạch...

THU SƯƠNG (lược ghi)