Đề án phát triển bền vững 1 triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao (CLC), phát thải thấp (PTT) gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030 (gọi tắt là Đề án 1 triệu héc-ta lúa CLC)  được kỳ vọng tạo chuyển đổi hiệu quả về phương thức canh tác lúa bền vững ở ĐBSCL. Qua đó, giúp gia tăng giá trị ngành hàng lúa gạo Việt Nam, nâng cao thu nhập và đời sống cho người nông dân, thích ứng với biến đổi khí hậu, giảm phát thải khí nhà kính, góp phần thực hiện các cam kết của Việt Nam với quốc tế. Đến nay, Đề án 1 triệu héc-ta lúa CLC đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) phối hợp các đơn vị, địa phương triển khai thực hiện đạt được những kết quả bước đầu rất tích cực...

Thu hoạch lúa tại mô hình thí điểm được triển khai ở huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ trong vụ hè thu 2024.

Kết quả tích cực

Ðề án 1 triệu héc-ta lúa CLC được Thủ tướng phê duyệt, ban hành theo Quyết định số 1490/QÐ-TTg ngày 27-11-2023. Ðề án chia làm 2 giai đoạn: giai đoạn 1 (2024-2025) tập trung vào 200.000ha có điều kiện về hạ tầng sản xuất và năng lực của các hợp tác xã trong sản xuất, liên kết tiêu thụ với các doanh nghiệp nhằm đạt tiêu chí lúa CLC, PTT; giai đoạn 2 (2026-2030) tập trung đầu tư hoàn thiện hạ tầng và tiếp tục nâng cao năng lực của cả hệ thống để mở rộng thêm 800.000ha lúa CLC, PTT.

Ðến nay, Bộ NN&PTNT đã cùng các bộ, ngành và địa phương tham gia Ðề án cơ bản ban hành đủ các văn bản pháp lý để triển khai Ðề án, ban hành quy trình kỹ thuật sản xuất lúa CLC và PTT vùng ÐBSCL, kế hoạch đo đếm kết quả giảm phát thải để công bố hệ số giảm phát thải trong sản xuất lúa gạo tầm quốc gia, triển khai các nhiệm vụ trọng tâm thực hiện Ðề án. Cụ thể như, rà soát hệ thống hạ tầng sản xuất tại các vùng chuyên canh; lựa chọn, xây dựng vùng tham gia Dự án; xây dựng các mô hình thí điểm, tổ chức lại sản xuất và đào tạo tập huấn nâng cao năng lực; huy động nguồn lực để triển khai Ðề án… Qua đó, hiện Bộ đã cùng các địa phương và Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế (IRRI) xây dựng được 7 mô hình thí điểm tại 5 tỉnh, thành gồm: TP Cần Thơ và các tỉnh Ðồng Tháp, Kiên Giang, Trà Vinh, Sóc Trăng. Hiện có 4/7 mô hình thí điểm từ vụ lúa hè thu 2024 đã có lúa thu hoạch, kết quả cho thấy hiệu quả sản xuất và thu nhập của nông dân được nâng cao, đồng thời giảm mạnh phát thải khí nhà kính nhờ giảm giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật (BVTV), thực hiện tưới ướt khô xen kẽ và thu gom rơm ra khỏi đồng.

Theo Bộ NN&PTNT, các mô hình thí điểm đã giúp nông dân giảm trên 50% lượng giống, giảm trên 30% lượng phân bón đạm, giảm 2-3 lần phun thuốc BVTV và giảm từ 30-40% lượng nước tưới, từ đó giảm chi phí 20-30%. Năng suất lúa tăng 10%, thu nhập tăng 20-25% và lợi nhuận tăng thêm 4-7,6 triệu đồng/ha so với đối chứng. Mô hình giúp giảm trung bình 5-6 tấn CO₂ tương đương trên 1 héc-ta và tất cả sản lượng lúa thu hoạch đều được các doanh nghiệp đăng ký bao tiêu, với giá cao hơn thị trường khoảng 200-300 đồng/kg. Kết quả đạt được từ các mô hình thí điểm đã tạo khích lệ lớn cho các hộ dân và hợp tác xã tin tưởng, tiếp tục tích cực tham gia Ðề án.

Tiếp tục nỗ lực thực hiện Ðề án

Tại TP Cần Thơ, Thủ tướng Phạm Minh Chính vừa chủ trì hội nghị bàn giải pháp thúc đẩy triển khai Ðề án 1 triệu héc-ta lúa CLC.

Tại hội nghị, cùng với việc tập trung phân tích, làm rõ các kết quả đạt được và những khó khăn, hạn chế, các đại biểu đã đề xuất nhiều giải pháp giúp thực hiện tốt Ðề án. Nhiều đại biểu kiến nghị, các bên có liên quan cần tích cực vào cuộc để tháo gỡ kịp thời các khó khăn nhằm tăng tốc thực hiện Ðề án. Chú ý đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tập huấn kỹ thuật, chuyển giao công nghệ gắn với tổ chức lại sản xuất. Kịp thời đảm bảo các nguồn tài chính cho đầu tư phát triển hạ tầng và vốn tín dụng cho thực hiện ứng dụng cơ giới hóa, liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ lúa gạo và nâng cao hiệu quả sử dụng rơm và các phụ phẩm để nâng cao chuỗi giá trị ngành hàng. Phát biểu ý kiến tại hội nghị, lãnh đạo nhiều địa phương vùng ÐBSCL đã khẳng định quyết tâm của địa phương  vào cuộc mạnh mẽ để triển khai Ðề án, nỗ lực phát huy, nhân rộng nhanh các mô hình thí điểm đã thực hiện hiệu quả thời gian qua.

Theo ông Trần Việt Trường, Chủ tịch UBND TP Cần Thơ, thời gian qua TP Cần Thơ đã được sự chỉ đạo, hỗ trợ tích cực của các cơ quan ở Trung ương, nhất là của Bộ NN&PTNT và ngành chức năng thành phố cũng rất quyết liệt triển khai Ðề án 1 triệu héc-ta lúa CLC và  đã đạt nhiều kết quả khả quan. Mô hình thí điểm được thực hiện tại thành phố từ vụ hè thu 2024 đã giúp giá thành sản xuất lúa giảm 250 đồng/kg và lợi nhuận của nông dân cao hơn từ 1,3-6,5 triệu đồng/ha, đồng thời giảm 2-12 tấn CO2/ha. Thực hiện Ðề án 1 triệu héc-ta lúa CLC, Cần Thơ đang nỗ lực sớm hình thành vùng lúa CLC và PTT đạt 48.000ha, tập trung tại 3 huyện là Thới Lai, Cờ Ðỏ và Vĩnh Thạnh.

Theo ông Lâm Hoàng Nghiệp, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sóc Trăng, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Ðề án 1 triệu héc-ta lúa CLC là chủ trương rất quan trọng, góp phần tạo đột phá lớn cho ngành lúa gạo của cả nước và vùng ÐBSCL. Ngay sau khi có Ðề án, tỉnh Sóc Trăng đã triển khai thực hiện quyết liệt và đã phối hợp với Bộ NN&PTNT và các đơn vị có liên quan triển khai mô hình thí điểm tại tỉnh. Mô hình đã giúp giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất, chất lượng và giá bán lúa, nông dân tăng lợi nhuận 4-7,6 triệu đồng/ha. Ðể phát huy hiệu quả đạt được, tỉnh đã chủ trương tiếp tục nhân rộng các mô hình thí điểm trên diện rộng tại tỉnh, đảm bảo phù hợp tình hình thực tế và điều kiện môi trường sinh thái của tỉnh. Vụ đông xuân 2024-2025, tỉnh mở rộng thêm 8 mô hình thí điểm, với diện tích 340ha và sẽ tiếp tục nhân ra nhiều mô hình nữa để đến năm 2030 đạt diện tích 72.000ha theo như đã đăng ký.

Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ghi nhận, đánh giá cao các ý kiến tâm huyết, trách nhiệm của đại biểu tại hội nghị và yêu cầu Văn phòng Chính phủ phối hợp chặt chẽ với Bộ NN&PTNT và các đơn vị có liên quan để tổng hợp, tiếp thu tối đa các ý kiến để hoàn thiện báo cáo và sớm ban hành thông báo kết luận để thống nhất triển khai thực hiện. Thủ tướng đã nêu 5 vấn đề mang tính định hướng và 11 nhiệm vụ, giải pháp cụ thể để đẩy mạnh triển khai Ðề án. Về định hướng cho thời gian tới, Thủ tướng nhấn mạnh, phải "thổi hồn" vào cây lúa bằng công nghệ số, bằng phát triển xanh, bằng kinh tế tuần hoàn, kinh tế chia sẻ, kinh tế tri thức, bằng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Phải yêu quý cây lúa như là chính bản thân mình, như những gì mà mình yêu quý nhất trong cuộc sống đời mình, từ đó mới tạo ra được cuộc cách mạng cho cây lúa vùng ÐBSCL nói riêng và cả nước nói chung.

Cùng với đó, huy động đa dạng hóa nguồn lực, bao gồm nguồn lực Trung ương, địa phương, hợp tác công tư, nguồn vốn vay, nguồn vốn xã hội hóa, nguồn lực của người dân và doanh nghiệp để thực hiện Ðề án. Phát huy tối đa sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị nhưng trước hết phải phát huy tính tự lực tự cường của các địa phương và huy động sức mạnh của người dân; có cơ chế, chính sách huy động nguồn lực từ người dân, doanh nghiệp. Thủ tướng yêu cầu cần tăng tốc, bứt phá hơn nữa để đạt mục tiêu của Ðề án càng sớm càng tốt, qua đó đạt khoảng 14-15 triệu tấn lúa, 9-10 triệu tấn gạo CLC. Chậm nhất đến năm 2030 phải đạt mục tiêu này và cần nỗ lực đạt sớm hơn…

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG