HẠNH NGUYÊN (Theo CBS News)

Sau các cuộc đàm phán căng thẳng với Washington, Mát-xcơ-va ngày 8-12 đã trả tự do cho ngôi sao bóng rổ Mỹ Brittney Griner để đổi lấy “trùm buôn vũ khí” người Nga Viktor Bout.

Ngôi sao bóng rổ Mỹ Brittney Griner (trái) và công dân Nga Viktor Bout. Ảnh: Fox News

“Cô ấy hiện an toàn và đang trên máy bay trở về Mỹ”, Tổng thống Joe Biden nói về cựu ngôi sao đội tuyển bóng rổ nữ Griner khi thông báo cuộc trao đổi tù nhân. Ðể Griner được tự do, Tổng thống Biden đã ra lệnh phóng thích ông Bout để trùm buôn vũ khí 55 tuổi trở về Nga. Vụ trao đổi tù nhân này diễn ra tại sân bay quốc tế Abu Dhabi thuộc Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) hôm 8-12, một tuần sau khi Mỹ và Nga đạt được thỏa thuận.

Griner, 32 tuổi, bị bắt tại sân bay của Nga hồi tháng 2 với cáo buộc tàng trữ ma túy và bị giam tại tỉnh Mordovia, miền Tây nước này. Tòa án Nga hồi tháng 10 bác đơn kháng cáo của Griner, giữ mức 9 năm tù trong bản án được đưa ra hai tháng trước. Trong khi đó, Bout được mệnh danh là “lái súng tử thần” và “kẻ phá lệnh trừng phạt”. Năm 1995, ông bắt đầu mua vận tải cơ thời Liên Xô và thành lập Hãng hàng không Air Cess, chuyên chuyển vũ khí đi bán khắp nơi trên thế giới. Trong gần hai thập niên, Bout là một trong những lái buôn vũ khí nổi tiếng và bị truy nã gắt gao nhất thế giới. Ông bị đặc vụ Mỹ gài bẫy và bắt tại Thái Lan năm 2008. Bốn năm sau, ông bị tòa án Mỹ kết án 25 năm tù. Bout nhiều lần bác bỏ mọi cáo buộc và khẳng định mình là một doanh nhân hợp pháp.

Những phản ứng trái chiều

Sự thành công của cuộc trao đổi Bout - Griner cũng đồng nghĩa cựu lính thủy đánh bộ Mỹ Paul Whelan tiếp tục bị giam tại Nga. Whelan đã ngồi tù trong gần 4 năm qua sau khi bị Nga kết án 16 năm tù vì tội gián điệp, cáo buộc mà ông và Chính phủ Mỹ đều phủ nhận. Whelan đã bày tỏ thất vọng khi chính quyền Mỹ chưa làm đủ khả năng để giúp ông được tự do. Hãng tin Interfax tối 8-12 dẫn lời luật sư Vladimir Zherebenkov cho biết bị cáo Whelan hiện vẫn thụ án nhưng “những cuộc thảo luận về việc trao đổi trường hợp này đang diễn ra giữa các cơ quan tình báo Nga và Mỹ”.

Phần lớn các thành viên đảng Dân chủ của Tổng thống Biden đã ca ngợi thỏa thuận trao đổi Bout - Griner nhưng cũng có nhiều ý kiến chỉ trích động thái của ông không cân bằng và tiềm ẩn nguy cơ có nhiều vụ bắt giữ công dân Mỹ tại nước ngoài. Lãnh đạo phe thiểu số tại Hạ viện Kevin McCarthy (đảng Cộng hòa) mô tả vụ đổi Bout nhưng không lấy Whelan là bước đi “không hợp lý”, “món quà dành cho Tổng thống Nga Vladimir Putin”. Theo thượng nghị sĩ Dân chủ Bob Menendez, Chủ tịch Ủy ban Ðối ngoại Thượng viện, thỏa thuận không cân đối này có thể khiến các nước khác có thêm động cơ sử dụng người Mỹ như “con bài mặc cả”. Hạ nghị sĩ Michael McCaul của đảng Cộng hòa thuộc Ủy ban Ðối ngoại Hạ viện cũng chê cuộc trao đổi tù nhân vừa rồi “chỉ khuyến khích Nga tiếp tục hành động bắt người Mỹ vô tội làm con tin để sử dụng như những con tốt chính trị”.

Ðáp lại, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken hôm 8-12 lên tiếng bảo vệ thỏa thuận trên, nhấn mạnh lựa chọn của Washington là đổi Bout lấy Griner hoặc không đạt được thỏa thuận nào cả. Theo ông Blinken, đây không phải là lựa chọn đưa người Mỹ nào về nhà. Tuy nhiên theo tờ Bloomberg, ông Biden có lý khi “chuộc lại” Griner bởi đây là tù nhân nổi bật mà nguyên nhân giam cầm cô được xem là không có thật. Vụ này lại được theo dõi chặt chẽ bởi các lãnh đạo dân quyền và nhiều tổ chức lớn. Nhà hoạt động dân quyền Al Sharpton và Hiệp hội quốc gia vì sự tiến bộ của người da màu (NAACP) đã ca ngợi thỏa thuận trao đổi tù nhân trên.

Vụ đổi Bout để lấy Griner đánh dấu cuộc hoán đổi tù nhân thứ hai của chính quyền ông Biden với Nga. Hồi tháng 4, phía Nga đã trả cựu lính thủy đánh bộ Mỹ Trevor Reed để đổi lấy công dân Nga Konstantin Yaroshenko. Khi đó, Reed đang thụ án 9 năm tù tại Nga vì tội tấn công cảnh sát, còn Yaroshenko đang thụ án 20 năm tù ở Mỹ bởi cáo buộc buôn ma túy.