Trong động thái không báo trước, Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA) đã cấm công dân Trung Quốc tham gia các chương trình của cơ quan này, phản ánh tình trạng căng thẳng và cạnh tranh leo thang giữa 2 cường quốc trong thám hiểm không gian.

Tàu vũ trụ Orion được chuẩn bị cho sứ mệnh Artemis 2. Ảnh: NASA

Trước nay, NASA không tuyển nhân viên là công dân Trung Quốc nhưng người có thị thực Mỹ hợp lệ vẫn có thể đóng góp cho các nghiên cứu với tư cách nhà thầu, nghiên cứu sinh hoặc nhà khoa học. Nhưng tuần rồi, một số cá nhân cho biết họ đột nhiên bị hạn chế truy cập vào mạng lưới cơ sở và hệ thống dữ liệu, thậm chí bị cấm họp trực tiếp lẫn trực tuyến với NASA.

Thư ký báo chí của NASA Bethany Stevens ngày 10-9 xác nhận cơ quan này đã áp dụng một số quy định nội bộ liên quan công dân Trung Quốc để đảm bảo an ninh. Quyết định được đưa ra trong bối cảnh làn sóng phản đối Trung Quốc leo thang dưới thời chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump, bao gồm trong lĩnh vực hàng không vũ trụ.

Theo hãng tin Bloomberg, Trung Quốc tham vọng vượt Mỹ trở thành cường quốc hàng đầu về không gian khi theo đuổi công nghệ định vị vệ tinh, tàu đổ bộ lên Mặt trăng và công nghệ du hành vũ trụ có người lái. Hiện cường quốc châu Á đang tìm cách trở thành quốc gia đầu tiên đưa mẫu vật từ bề mặt sao Hỏa trở về Trái đất với sứ mệnh dự kiến ​​khởi động vào năm 2028. Bắc Kinh cũng đặt mục tiêu đưa phi hành đoàn trong nước lên Mặt trăng vào năm 2030. Đây là bước đầu trong kế hoạch xây dựng trạm nghiên cứu quốc tế tại cực Nam Mặt trăng của Trung Quốc.

Phát biểu tại cuộc họp báo, lãnh đạo NASA Sean Duffy cho biết Mỹ đang trong “cuộc đua không gian lần thứ 2” khi Trung Quốc nhắm mục tiêu thống trị Mặt trăng. “Điều đó sẽ không xảy ra. Mỹ đã dẫn đầu lĩnh vực không gian và sẽ duy trì vị thế này trong tương lai” - ông Duffy tuyên bố. Song, chương trình Artemis của NASA tiếp nối các cuộc đổ bộ của tàu Apollo giai đoạn 1969-1972 với mục tiêu hạ cánh lên Mặt trăng vào năm 2027 hiện bị trì hoãn do vượt chi phí. 

Rủi ro lớn cho nước Mỹ

Dựa vào thực tế, các nhà chuyên môn đánh giá Trung Quốc có khả năng đạt các mục tiêu đề ra và cản trở tham vọng không gian của Mỹ. “Nếu đối thủ có được năng lực thống trị không gian, đây sẽ là rủi ro lớn cho nước Mỹ” - cựu Giám đốc NASA Jim Bridenstine cảnh báo trong phiên điều trần của Thượng viện tập trung vào việc làm thế nào để Mỹ dẫn đầu cuộc đua không gian mới.

Theo các nhân chứng, Mỹ cần thiết lập sự hiện diện bền vững trên Mặt trăng trước khi Trung Quốc đưa phi hành đoàn lên đó. Bởi kết quả cuộc đua không gian mới này có tiềm năng định hình các chính sách, quy tắc giao tiếp về tài nguyên, quản trị, liên minh quốc tế và bối cảnh kinh tế toàn cầu trong nhiều thập kỷ tới. “Nếu [Trung Quốc] đặt chân lên Mặt trăng trước, chúng ta sẽ chứng kiến sự tái cấu trúc toàn cầu, tác động đến kinh tế, khả năng đổi mới và an ninh quốc gia” - Chủ tịch Mike Gold thuộc bộ phận không gian dân dụng và quốc tế tại Redwire cảnh báo.

Trong nỗ lực thúc đẩy quy trình cấp phép tài trợ tiếp theo cho NASA, Chủ tịch Ủy ban Thượng viện về Thương mại, Khoa học và Giao thông vận tải Ted Cruz cảnh báo Washington có nguy cơ “mất Mặt trăng” vào tay Trung Quốc nếu chương trình Artemis thất bại. “Đây là thời điểm then chốt cho chương trình không gian quốc gia. Mỹ phải duy trì vị thế dẫn đầu trên quỹ đạo Trái đất tầm thấp, đồng thời bắt đầu kỷ nguyên khám phá mới với Artemis” - nghị sĩ đảng Cộng hòa khẳng định.

Hiện Trung Quốc có lợi thế dựa trên sự nhất quán và rõ ràng trong mục tiêu của chính phủ đối với sứ mệnh Mặt trăng. Ngược lại, sự thay đổi chính quyền ở Mỹ đã gây nhiều thiệt hại và đó chính là thách thức của NASA. Thêm vào đó là tình trạng cơ sở hạ tầng yếu kém, cũng như sự phụ thuộc vào hệ thống hạ cánh có người lái của tập đoàn SpaceX.

Trong phiên điều trần, các bên còn tranh luận về ưu tiên ngân sách của NASA, nhất là lo ngại đề xuất ngân sách năm 2026 của Nhà Trắng nghiêng hẳn về công tác thăm dò trong khi cắt giảm các chương trình khoa học. Sự căng thẳng này phơi bày thế tiến thoái lưỡng nan của Quốc hội Mỹ nhằm duy trì động lực cho nỗ lực của NASA đưa tàu lên Mặt trăng như bước đệm cho nhiệm vụ tới sao Hỏa mà không làm suy yếu các sứ mệnh khoa học vốn là nền tảng cho uy tín, cũng như sự ủng hộ chính trị rộng rãi đối với tổ chức này.

MAI QUYÊN (Theo AFP, Space Forums)