ÐỨC TRUNG

Các biện pháp trừng phạt của phương Tây nhằm vào Nga sau khi nước này sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine năm 2014 đã tỏ ra ít tác dụng, giờ đây Mỹ và các đồng minh châu Âu tập trung cấm vận các lĩnh vực kinh tế, thực thể tài chính và cá nhân vốn được coi đóng vai trò "bệ đỡ" cho chính quyền Tổng thống Vladimir Putin, người mới đây đã công nhận chủ quyền của Cộng hòa nhân dân Donetsk tự xưng (DPR) và Cộng hòa nhân dân Lugansk tự xưng (LPR) ở miền Ðông Ukraine, đồng thời đang triển khai "chiến dịch quân sự đặc biệt" tại đây.

Tổng thống Putin (phải) và nhà tài phiệt Gennady Timchenko tại một trận đấu khúc côn cầu trên tuyết ở Sochi, Nga năm 2019. 

Báo chí phương Tây cho biết các đối tượng trừng phạt của Mỹ và đồng minh lần này đánh thẳng vào giới tài phiệt Nga và các thực thể kinh tế, tài chính của họ.

Anh thông báo các biện pháp trừng phạt nhằm vào 5 ngân hàng và 3 tỉ phú của Nga có liên quan vấn đề Ukraine. Các ngân hàng Nga mà Anh tuyên bố trừng phạt gồm Rossiya, IS Bank, General Bank, Promsvyazbank và Black Sea Bank, cùng 3 tỉ phú Gennady Timchenko, Boris Rotenberg và Igor Rotenberg sẽ bị đóng băng toàn bộ tài sản tại Anh và cấm nhập cảnh. Mọi cá nhân và thực thể tại Anh không được phép giao dịch với các tỉ phú này cũng như các ngân hàng bị trừng phạt.

Mỹ đã công bố 2 gói trừng phạt nặng nề nhất nhằm vào hàng loạt ngân hàng được nhà nước hậu thuẫn của Nga, trong đó có ngân hàng VEB và Ngân hàng quân đội Promsvyazbank, 2 thực thể tài chính quan trọng hỗ trợ cho ngành công nghiệp quốc phòng Nga. VEB có giá trị tài sản 53 tỉ USD trong khi Promsvyazbank là ngân hàng lớn thứ 8, cung cấp gần 75% các hợp đồng quốc phòng và hỗ trợ tài chính cho các quân nhân Nga.

Bộ Tài chính Mỹ cũng trừng phạt các cá nhân thuộc "giới tinh hoa" Nga gồm Denis Bortnikov, con trai của Alexander Bortnikov - người đứng đầu cơ quan an ninh liên bang Nga; Petr Fradkov, người đứng đầu ngân hàng Promsvyazbank và là con trai của cựu giám đốc cơ quan tình báo đối ngoại Nga; Vladimir Kiriyenko, CEO của tập đoàn công nghệ VK Group, cùng người cha là Sergei Kiriyenko, phó chánh văn phòng thứ nhất của phủ tổng thống Nga.

Vì sao là giới tài phiệt Nga?

Trước khi Tổng thống Putin công nhận hai nước cộng hòa tự xưng Donetsk và Lugansk ở vùng Donbass thuộc Ðông Ukraine, một số dư luận phương Tây cho rằng Mỹ và châu Âu nên trừng phạt nhằm vào giới tài phiệt thân cận ông Putin, coi đây là biện pháp hiệu quả nhất để buộc Ðiện Kremlin giảm căng thẳng với Ukraine. Họ đánh giá giới tài phiệt Nga mới thật sự đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Nga và là chỗ dựa vững chắc nhất cho ông chủ Ðiện Kremlin. Vì thế, họ nhận định cách duy nhất để giới tài phiệt Nga chống lại nhà lãnh đạo Nga là làm cho các đối tượng này thấy rằng cái giá của việc hỗ trợ ông Putin đắt hơn những lợi ích được hưởng.

Tài phiệt Nga là những đại gia đầu sỏ vốn tích lũy của cải một cách nhanh chóng trong suốt thời kỳ tư nhân hóa ở Nga kể từ sau sự tan rã của Liên bang Xô viết hồi thập niên 1990. Giới tài phiệt Nga chiếm số ít nhưng nắm giữ quyền lực cực lớn. Một thống kê cho thấy 500 người giàu nhất nước Nga có tổng tài sản hồi năm 2020 là 640 tỉ USD. Ðáng nói là hơn một nửa tài sản do những người giàu nhất nước Nga kiểm soát đã được đưa vào các thiên đường thuế và các trung tâm tài chính ở phương Tây. Một báo cáo mới đây cho biết 23 tỉ phú giàu nhất nước Nga có giá trị tài sản đến cuối năm 2021 đạt khoảng 375 tỉ USD và họ chịu tổn thất 32 tỉ USD từ đầu năm 2022 đến nay do tình hình căng thẳng với Ukraine.

Mối quan hệ điển hình

Bên cạnh các tỉ phú bị Mỹ cấm vận như Petr Fradkov và Vladimir Kiriyenko, nhân vật điển hình nhất trong số các nhà tài phiệt bị Anh trừng phạt là tỉ phú Gennady Timchenko, có tổng tài sản ước tính 25,6 tỉ USD. Ông Timchenko được biết đến là một trong những người quyền lực nhất nước Nga và được coi là "bạn thân" của Tổng thống Putin. Ông này được đào tạo cùng với ông Putin tại Ủy ban An ninh Quốc gia (KGB), cơ quan tình báo thời Liên Xô. Ông Timchenko được cho học tiếng Ðức với ông Putin tại học viện của KGB hồi những năm 1980 trước khi lần lượt được đưa tới Vienna (Áo) và Dresden (Ðức).

Là chủ sở hữu quỹ đầu tư tư nhân Volga Group (chuyên về lĩnh vực năng lượng, giao thông và kết cấu hạ tầng), ông Timchenko hồi năm 2010 đã mau chóng trở thành cổ đông lớn của Novatek, một trong những công ty khí đốt quan trọng nhất của Nga. Kể từ đó, ông Timchenko đóng vai trò quan trọng trong việc mở rộng mạng lưới ngành công nghiệp dầu khí của Novatek tại Nga và trên thế giới. Timchenko còn là một cổ đông lớn của ngân hàng Rossiya và công ty hóa dầu Sibur. Năm 2014, chính quyền Tổng thống Mỹ Barack Obama đã cấm vận ông này vì mối quan hệ với nhà lãnh đạo Nga.

Bên cạnh Timchenko, chính quyền Anh còn trừng phạt doanh nhân Boris Rotenberg, một người bạn từ thời niên thiếu của ông Putin khi hai người từng chơi môn khúc côn cầu trên băng và tập judo. Rotenberg là đồng sở hữu ngân hàng SMP Bank (cùng với anh trai Arkady Rotenberg). Tài sản của ông này ước tính khoảng 1,2 tỉ USD. Năm 2014, chính quyền Obama cấm vận hai anh em nhà Rotenberg vì có mối quan hệ thân cận với Tổng thống Nga. Tuy nhiên, ông Rotenberg không bị EU cấm vận vì có hộ chiếu Phần Lan.

Con trai của Arkady Rotenberg là Igor Rotenberg cũng bị Chính phủ Anh cấm vận. Vị tỉ phú 48 tuổi với khối tài sản trị giá 1,1 tỉ USD này là chủ sở hữu công ty khoan khí đốt Bureniye của tập đoàn năng lượng Gazprom. Igor Rotenberg cũng từng bị Mỹ và Anh trừng phạt hồi năm 2014.

Ngày 25-2, Mỹ, Anh, Canada và EU đã đồng loạt tuyên bố sẽ áp đặt các lệnh cấm vận phong tỏa tài chính và nhập cảnh đối Tổng thống Vladimir Putin  và Ngoại trưởng Sergei Lavrov về hành động quân sự  của Nga đối với Ukraine. Đáp lại, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova nói rằng Tổng thống Putin và Ngoại trưởng Lavrov không có tài khoản ngân hàng ở Anh hay bất kỳ nước nào khác, nhưng nhấn mạnh lệnh cấm vận cho thấy phương Tây “bất lực về chính sách ngoại giao” và cảnh báo các mối quan hệ giữa Nga với phương Tây đang tiến gần tới “điểm không thể quay trở lại”.