Lễ giỗ Tổ Hùng Vương không còn là việc riêng của người Đất Tổ mà đại diện ba miền Bắc- Trung- Nam mỗi năm lần lượt góp giỗ với tỉnh Phú Thọ. Chẳng những ở kinh đô Phong Châu xưa mà nhiều nơi trong lẫn ngoài nước và trong các gia đình người Việt còn làm mâm cơm bái vọng tổ tiên.

1. Má tôi là người nhà quê và hay vận dụng truyện cổ, ca dao để dạy con cháu. Từ nhỏ anh em chúng tôi đã nghe má ru:

“Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày Giỗ Tổ mồng mười tháng ba

Dù ai buôn bán gần xa

Nhớ ngày Giỗ Tổ tháng ba mồng mười”

Khi đó đất nước ta còn bị chia cắt, ở trong lòng má tôi, Đất Tổ Phú Thọ cùng với Hà Nội, Ninh Bình là 3 nơi mà má mơ ước đặt chân đến khi nước nhà thống nhất. Khi tuổi đã sắp 80, má tôi mới có dịp ra Bắc và đến thăm nhiều di tích, thắng cảnh của Hà Nội và Ninh Bình. Vì tuổi cao, nên má tôi chưa thể đến Đất Tổ dâng hương các Vua Hùng. Bây giờ tuổi đã gần 90, không còn đi xa được nữa, nên mỗi khi gần Giỗ Tổ Hùng Vương, má tôi vẫn lật lịch từng ngày để không quên cúng nước, cúng bánh, thắp nhang bái vọng tổ tiên. Mới đây nhà văn Nguyễn Tham Thiện Kế từ Việt Trì, Phú Thọ vào Nam đã đến thăm chúc thọ má tôi. Lúc anh ra về, má tôi run run cầm tay nhờ anh khi trở về quê dự Giỗ Tổ sắp tới, nhớ thắp giùm má nén nhang.

Giỗ Tổ Hùng Vương ở Phú Thọ.

2. Sử sách cho hay người Việt có phong tục Giỗ Tổ Hùng Vương vào ngày 10 tháng 3 Âm lịch hằng năm từ các thời nhà Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hậu Lê như Quốc lễ rồi lưu truyền mãi về sau. Các triều đình phong kiến giao cho dân sở tại lo trông nom, bảo quản, sửa chữa, hương khói, cúng bái đền thờ các vua Hùng. Đổi lại, người dân Đất Tổ được miễn một số sưu thuế. Đến thời vua Khải Định nhà Nguyễn, Bộ Lễ gửi sắc lệnh ghi ngày 25-7-1917 phái quan hàng tỉnh Phú Thọ hằng năm vào ngày Giỗ Tổ phải mặc phẩm phục lên Đền Hùng thay mặt triều đình dâng lễ vật cúng tế chu đáo.

Cách Mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra sắc lệnh xem Giỗ Tổ Hùng Vương mồng 10 tháng 3 Âm lịch là một trong những ngày lễ chính thức của quốc gia. Trong lễ Giỗ Tổ đầu tiên sau khi nước nhà giành được độc lập vào năm Bính Tuất 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến dự lễ tại Việt Nam Học Xá, nay là khu vực Trường Đại học Bách khoa Hà Nội. Và cũng trong ngày này, Bộ trưởng Nội vụ Huỳnh Thúc Kháng dẫn đầu đoàn đại biểu Chính phủ hành hương về Đền Hùng, làm lễ dâng một tấm bản đồ Tổ quốc Việt Nam và một thanh gươm báu. Nghi thức này nhằm tế cáo với tổ tiên về tình hình đất nước đang lâm nguy do Pháp tái xâm lược và cầu mong tổ tiên phù hộ cho toàn dân toàn quân đoàn kết một lòng đánh tan quân giặc, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, quốc thái dân an.

Đất nước thống nhất, sau hơn 30 năm dừng ở mức ngày kỷ niệm, đến năm 2007, Chính phủ đã chính thức quy định Giỗ Tổ Hùng Vương là ngày lễ toàn quốc. Nhiều nơi trong nước đã tiến hành lễ Giỗ Tổ. Quy mô lớn nhất vẫn là tại kinh đô Phong Châu của nước Văn Lang xưa. Ngoài những năm chẵn do Trung ương trực tiếp chủ trì, còn lại mỗi năm, tỉnh Phú Thọ phối hợp với các tỉnh thành khác đại diện cho ba miền Bắc- Trung- Nam cùng tổ chức Giỗ Tổ. Chẳng hạn năm 2018 có 4 tỉnh tham gia góp giỗ với Phú Thọ là Thái Nguyên, Quảng Nam, Bình Dương, Kiên Giang; còn năm 2019 này là Sơn La, Nghệ An và Cần Thơ. Mỗi miền, mỗi tỉnh thành có những đặc sản riêng làm lễ vật dâng lên tổ tiên.

Giỗ Tổ Hùng Vương- Lễ hội Đền Hùng gồm hai phần lễ và hội, với nhiều hoạt động văn hóa sôi động trong nhiều ngày. Phần nghi lễ trang nghiêm, bao gồm lễ dâng hương tưởng niệm các vua Hùng, Quốc tổ Lạc Long Quân, Tổ mẫu Âu Cơ, rước kiệu về Đền Hùng… Còn phần hội thì gồm các lễ hội rất phong phú nhằm tôn vinh di sản Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát xoan Phú Thọ.

3. Cùng với Khu Di tích lịch sử Đền Hùng trên núi Nghĩa Lĩnh ở Phú Thọ, nhiều nơi trong nước cũng xây dựng đền thờ các Vua Hùng, đặc biệt là Khu Tưởng niệm các Vua Hùng rất hoành tráng trong Công viên Lịch sử Văn hóa Dân tộc ở TP Hồ Chí Minh. Không chỉ trong nước mà kiều bào ở nhiều nước trên thế giới, như: Thái Lan, Lào, Nga, Pháp, Đức, Mỹ… cũng tiến hành Giỗ Tổ Hùng Vương bằng nhiều hình thức thành kính khác nhau. Đây cũng là hoạt động nằm trong Dự án Ngày Quốc Tổ Việt Nam toàn cầu sau khi Tín ngưỡng Thờ cúng Hùng Vương được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại năm 2012.

Mới đây, ngày 6-4-2019, Giỗ Tổ Hùng Vương lần đầu tiên diễn ra tại Lào do Đại sứ quán Việt Nam phối hợp nhiều cơ quan tổ chức. Lễ giỗ bắt đầu bằng nghi thức hô thần nhập tượng Vua Hùng được đưa từ Việt Nam sang an vị tại trụ sở Tổng hội Người Việt Nam tại Lào với sự có mặt của Thượng tọa Thích Minh Quang- trụ trì chùa Phật Tích tại Lào. 18 mâm lễ của 18 đoàn đại diện người Việt tại Lào gồm: bánh chưng, bánh dày, bánh dẻo, xôi gà được dâng lên tế lễ.

Tiếp đó, ngày 7-4-2019, hơn 200 bà con Việt kiều ở tỉnh Udonthani và các tỉnh lân cận vùng Đông Bắc Thái Lan cũng đã tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương lần đầu. Một bức tượng Vua Hùng từ trong nước mang sang cũng đã được trao cho Hội Người Việt Nam tỉnh Udonthani để các nhà sư tiến hành nghi lễ hô thần nhập tượng. Những mâm phẩm vật mang đậm bản sắc Việt cũng được dâng lên tri ân công đức các Vua Hùng, nghiêng mình bái vọng Quốc Tổ.

*   *   *

Tôi tin tất cả những ai mang trong mình dòng máu Lạc Hồng, đang cư ngụ trong và ngoài nước, đều có chung tình cảm sâu nặng với tổ tiên. Giỗ Tổ trở thành nét son văn hóa tâm linh cho người Việt bốn phương hướng về, bái vọng và thống nhất trong tình yêu nguồn cội.

PHAN HOÀNG