"Những cuộc đi và cái nhà" là tập tùy bút của Irasara- nhà thơ, nhà sưu tầm văn học Chăm. Sách vừa được NXB Hội Nhà văn và Phương Nam Books ấn hành.

Giới thiệu những nét văn hóa tiêu biểu của dân tộc Chăm bằng những câu chuyện sinh động pha chút hóm hỉnh, tác giả đã đem lại sự hấp dẫn đặc trưng cho tập sách.

ập tùy bút có 2 phần: "Những cuộc đi và cái Nhà" gồm 12 bài viết về văn hóa, đời sống người Chăm; "Chữ và nghĩa" gồm 9 bài viết về chuyện đời, chuyện nghề cùng những nỗi trăn trở của tác giả về văn học nghệ thuật hiện nay.

Không nặng chất phản ánh, kể lể, những bài viết của Inrasara về văn hóa Chăm (cách gọi cũ là Cham) lôi cuốn người đọc bằng văn phong tự nhiên, dí dỏm và cách thể hiện mới lạ. Tác giả khắc họa phong tục tập quán, tình đời, tình người bằng những câu chuyện có thật, đầy tình tiết sống động; lồng trong đó là những hình ảnh giàu chất thơ, những chiêm nghiệm đầy suy tưởng và triết lý. Chẳng hạn, khi nói họ của người Chăm, Inrasara dẫn câu chuyện về cách dạy học của thầy giáo trong lớp dạy tiếng Chăm cao cấp. Bằng cách điểm danh từng người, thầy hỏi học viên có biết nguồn gốc về họ của mình không, rồi lý giải xuất xứ của từng họ một cách hài hước, dễ hiểu. Qua đó, tác giả giới thiệu khái quát về lịch sử và quá trình hình thành về họ của người Chăm ("Nhiêu khê họ của người Cham").

Cứ thế, Inrasara dẫn dắt người đọc trải qua nhiều cung bậc cảm xúc trong hành trình tìm về nguồn cội, đời sống văn hóa của người Chăm. Ở đó, tác giả lý giải cách gọi "Chăm hay Chàm?", tìm hiểu "3 biểu tượng đời thường Cham", kể về những người đàn ông đặc biệt trong dòng họ, tự hào về trang phục truyền thống của dân tộc hay nói về tập quán đội đồ trên đầu của phụ nữ Chăm… Đặc biệt, tác giả nhấn mạnh vai trò của cái Nhà và những cuộc ra đi trong đời sống của đồng bào Chăm. Bởi lịch sử dân tộc Chăm là những cuộc đi. Mọi vùng miền đất nước và nhiều nơi trên thế giới đều có dấu chân của người Chăm. Trong hành trình đi tìm những vùng đất lạ đó, người Chăm nổi tiếng với việc kinh doanh. Tuy nhiên, người Chăm không đặt nặng chuyện làm giàu, sau khi đã "mỏi gối, chồn chân", đã thỏa chí tang bồng, họ lại quay về với quê hương, nơi có cái Nhà thân thương và sống cho đến cuối đời. Vì một lẽ đơn giản: "Ta chào đời trong cái Nhà và rồi rời bỏ trần gian từ cái Nhà. Nhà, ít ra là cái gì đó chắc chắn trong sự tạm bợ của đời người giữa nỗi bấp bênh vô cùng của trời đất" (trang 79 – "Cái Nhà").

Bên cạnh đó, Inrasara còn khiến người đọc đồng cảm với nỗi niềm nuối tiếc khi văn hóa Chăm đang ngày càng mai một; sự trăn trở khi tiếng nói của dân tộc đang bị pha tạp, mất dần bản sắc riêng… Mặt khác, trong phần "Chữ và nghĩa", Inrasara thể hiện những quan điểm rõ ràng của một người tâm huyết với nghề, nền văn học nước nhà. Để từ đó, tập tùy bút không chỉ có sức nặng của một cuốn tư liệu về văn hóa Chăm mà còn đong đầy tình cảm và nỗi lòng của một tâm hồn yêu văn thơ.

Cát Đằng

Nhà thơ người Chăm Inrasara tên thật là Phú Trạm, sinh năm 1957 tại huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận. Ngoài làm thơ, viết văn, ông còn dịch thuật, viết tiểu luận, phê bình văn học Inrasara đã từng nhận Giải thưởng của Hội Nhà văn VN (1997- 2003) và Giải thưởng Văn học Đông Nam Á (tập thơ “Lễ tẩy trần tháng tư”) năm 2005 tại Thái Lan. Năm 1995, ông được giải thưởng của Trung tâm lịch sử và văn minh Đông Dương thuộc Đại học Sorbonne (Pháp) với công trình nghiên cứu Văn học Chăm (tập 1). Năm 2009, ông được trao Giải thưởng văn hóa Phan Châu Trinh.