Sản xuất lúa gạo tại ĐBSCL đang chuyển đổi theo hướng nâng cao chuỗi giá trị và giảm phát thải theo Đề án phát triển bền vững một triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030 (Đề án một triệu héc-ta lúa). Tham gia Đề án, các doanh nghiệp đã hình thành chuỗi giá trị gạo “xanh”, phát thải thấp và đã xuất khẩu gạo thành công vào thị trường Nhật Bản.

Hiệu quả tích cực

Đề án một triệu héc-ta lúa được Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) ban hành quy trình canh tác lúa giảm phát thải và quy trình đo đạc, báo cáo, thẩm định khí phát thải (MRV), đồng thời triển khai 11 mô hình thí điểm, diện tích hơn 543ha, với 355 hộ dân tham gia. Mô hình giúp giảm chi phí sản xuất từ 1,7-4,9 triệu đồng/ha, giảm phát thải 3,7 tấn CO2e/ha/vụ. Bên cạnh đó, các địa phương cũng triển khai nhiều mô hình canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp với tổng diện tích hơn 353.800ha.

Công ty Cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An giới thiệu về sản phẩm gạo mang nhãn hiệu "gạo "xanh", phát thải thấp" với đoàn công tác của Ngân hàng Thế giới đến Cần Thơ vào tháng 11-2025.

Theo Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn thuộc Bộ NN&MT, các mô hình sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp thu hút sự tham gia của hàng trăm hợp tác xã (HTX), tổ hợp tác, cùng nhiều doanh nghiệp. Qua đó, doanh nghiệp đã hình thành chuỗi gạo “xanh”, phát thải thấp và có sản phẩm gạo được gắn logo nhãn hiệu "gạo “xanh”, phát thải thấp”, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.

Cần Thơ là địa phương đầu tiên tại vùng ĐBSCL phối hợp các bộ, ngành Trung ương và đơn vị có liên quan triển khai thực hiện mô hình thí điểm sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp, với diện tích 50ha tại HTX Tiến Thuận từ vụ hè thu 2024. Đến nay, Cần Thơ đã thực hiện 12 mô hình tại các HTX và tổ hợp tác trên địa bàn thành phố, với diện tích bình quân 50 ha/mô hình.

Theo bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở NN&MT TP Cần Thơ, các diện tích canh tác trong mô hình đã giúp tăng lợi nhuận ít nhất 20% so với cùng diện tích canh tác ngoài mô hình. Nông dân giảm mạnh lượng lúa giống gieo sạ, phân bón và thuốc bảo vệ thực vật, trong khi năng suất, chất lượng và giá bán lúa tăng, từ đó lợi nhuận tăng cao hơn từ 1,3-6,5 triệu đồng/ha. Nông dân cũng có thêm nguồn thu nhập từ việc thu gom rơm ra khỏi ruộng để khai thác, sử dụng theo hướng kinh tế tuần hoàn.

Quan tâm thu hút đầu tư vào Đề án

Tuy đạt được kết quả bước đầu, nhưng việc nhân rộng, phát triển mô hình sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp vẫn còn khó khăn, hạn chế, cần có sự hỗ trợ từ cơ quan chức năng và tham gia đầu tư của nhiều đơn vị, doanh nghiệp, đối tác trong và ngoài nước. Xuất phát từ yêu cầu đó, các cơ quan chuyên môn thuộc Bộ NN&MT cùng các địa phương vùng ĐBSCL đã và đang tăng cường hợp tác công - tư, thu hút các đơn vị, doanh nghiệp tham gia đầu tư vào Đề án một triệu héc-ta lúa, nhất là doanh nghiệp từ các quốc gia có nền nông nghiệp tiên tiến như Nhật Bản.

Theo bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở NN&MT TP Cần Thơ, thành phố rất quan tâm mời gọi doanh nghiệp Nhật Bản đầu tư vào sản xuất bền vững, đặc biệt là đầu tư vào Đề án một triệu héc-ta lúa trên địa bàn. Việc hợp tác tập trung ở lĩnh vực sản xuất, công nghệ, vốn và thương mại. Cần Thơ mong muốn Nhật Bản phối hợp hỗ trợ nông dân, doanh nghiệp, các viện, trường trong áp dụng cơ giới hóa và chuyển giao giải pháp thực hành đồng ruộng giảm phát thải; nghiên cứu giống chống chịu biến đổi khí hậu, xây dựng thương hiệu gạo giảm phát thải...

Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, cho biết: Nhu cầu đầu tư cho Đề án một triệu héc-ta lúa tại ĐBSCL rất lớn, đặc biệt là đầu tư, chuyển giao công nghệ trong sản xuất, chế biến và chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, truy xuất nguồn gốc; hợp tác tiêu thụ lúa gạo phát thải thấp, phát triển tài chính xanh và thị trường carbon; hợp tác đào tạo, tăng cường năng lực cho nông dân, HTX, cán bộ quản lý, cán bộ khuyến nông. Vậy nên, thu hút đầu tư từ Nhật Bản là rất cần thiết.

Theo ông Trần Chí Hùng, Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ, với sự vào cuộc quyết liệt của Bộ NN&MT, các bộ, ngành, địa phương, chuyên gia, nhà khoa học, doanh nghiệp, cùng sự hỗ trợ tích cực từ Chính phủ Nhật Bản, JICA, các doanh nghiệp Nhật Bản… tin rằng sẽ tạo ra nhiều cơ hội hợp tác, phát triển. Đây là cơ sở vững chắc để mở rộng hợp tác, xây dựng chuỗi giá trị lúa gạo bền vững, hướng đến mục tiêu phát triển xanh cho ngành Nông nghiệp.

Nhật Bản là nhà tài trợ ODA lớn nhất, nhà đầu tư lớn thứ 3 và là đối tác thương mại quan trọng của Việt Nam. Trong lĩnh vực nông nghiệp, cơ chế đối thoại cấp Bộ trưởng trong khuôn khổ tầm nhìn chung và dài hạn hợp tác nông nghiệp Việt Nam - Nhật Bản trở thành nền tảng quan trọng thúc đẩy hợp tác song phương. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam rất kỳ vọng về cơ hội trong tăng cường hợp tác với các nhà đầu tư Nhật Bản để nâng cao chuỗi giá trị gạo xanh, phát thải thấp và mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm.

Theo ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch HÐQT Công ty Cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An, công ty đã xuất khẩu thành công 500 tấn gạo phát thải thấp đầu tiên theo Đề án một triệu héc-ta lúa vào thị trường Nhật Bản với mức giá cao, vì vậy, tiềm năng để đẩy mạnh xuất khẩu gạo phát thải thấp là rất lớn. Việt Nam có nguồn lúa gạo lớn, Nhật Bản lại có nhu cầu cao, do vậy, doanh nghiệp Việt Nam mong muốn tăng cường hợp tác xuất khẩu gạo vào thị trường tiềm năng này, cũng như phát triển chế biến sâu các sản phẩm lúa gạo.

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG