Quyết định từ chức sau chưa đầy 1 năm nắm quyền của Thủ tướng Shigeru Ishiba đã đẩy chính trường Nhật Bản vào hỗn loạn và mở ra một cuộc cạnh tranh tiềm ẩn bất ổn để thay thế ông làm lãnh đạo đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền.

Thủ tướng Ishiba thông báo quyết định từ chức. Ảnh: AP

Tại cuộc họp báo vào tối 7-9, ông Ishiba đã bất ngờ công bố quyết định từ chức Chủ tịch LDP, đồng nghĩa rời chức vụ Thủ tướng. Chính trị gia 68 tuổi nêu lý do rời bỏ chức vụ là để chịu trách nhiệm về các “thảm họa” bầu cử và muốn tránh gây chia rẽ trong nội bộ LDP.

Quyết định của ông Ishiba diễn ra vào thời điểm bất ổn đối với Nhật Bản khi nước này đang vật lộn với tác động từ thuế quan của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump. Tuần trước, ông Trump đã ký sắc lệnh áp thuế ở mức 15% đối với hàng hóa từ Nhật Bản, bao gồm ô tô.

Nhiệm kỳ Chủ tịch LDP của Thủ tướng Ishiba kéo dài đến năm 2027, nhưng LDP ngày 8-9 đã tổ chức cuộc họp bất thường để bàn về kế hoạch bầu cử sớm chọn ra lãnh đạo đảng. Theo quy định, nếu đa số nghị sĩ LDP và các chi hội cấp tỉnh của đảng đồng ý bầu cử sớm thì đảng phải tổ chức bầu cử. Gần đây, nhiều nhân vật trong nội bộ đảng đã kêu gọi ông Ishiba phải chịu trách nhiệm trước các thất bại liên tiếp của LDP tại 2 cuộc bầu cử Hạ viện năm ngoái và Thượng viện hồi tháng 7.

Giờ đây, khi Thủ tướng Ishiba đã tuyên bố không tái tranh cử chức lãnh đạo LDP, chú ý sẽ đổ dồn vào những người kế nhiệm tiềm năng của ông.

Đài truyền hình TBS dẫn lời một quan chức cấp cao giấu tên của LDP cho biết đảng dự kiến ​​sẽ tổ chức bầu cử để chọn ra lãnh đạo mới vào ngày 4-10 tới. Tuy nhiên, người chiến thắng trong cuộc đua này sẽ phải đối mặt với cuộc bỏ phiếu tại Quốc hội để trở thành tân Thủ tướng Nhật Bản. Nguyên nhân là vì LDP và đối tác Sanseito trong liên minh đã đánh mất thế đa số tại ở cả lưỡng viện Quốc hội trong nhiệm kỳ của Thủ tướng Ishiba. Có một khả năng thấp là một lãnh đạo đảng đối lập sẽ nắm quyền điều hành nền kinh tế lớn thứ tư thế giới.

Hôm 8-9, cựu Ngoại trưởng Nhật Bản Toshimitsu Motegi đã trở thành người đầu tiên trong LDP tuyên bố ứng cử. Ông Motegi tin rằng bản thân sẽ thu thập được 20 đề cử từ các nghị sĩ của đảng để đủ tư cách ra tranh cử. Chánh Văn phòng Nội các Yoshimasa Hayashi cũng có ý định tham gia cuộc đua.

Thế nhưng, những ứng cử viên sáng giá là Sanae Takaichi và Bộ trưởng Nông nghiệp Shinji Koizumi, con trai của cựu Thủ tướng Junichiro Koizumi. Cả 2 chưa chính thức tuyên bố ứng cử, nhưng họ đã lần lượt về thứ nhì và ba trong cuộc bầu cử lãnh đạo gần đây nhất vào năm ngoái.

Nếu được chọn, bà Takaichi sẽ trở thành nữ thủ tướng đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản. Bà là thành viên kỳ cựu của LDP và từng giữ nhiều chức vụ như Bộ trưởng An ninh Kinh tế và Bộ trưởng Nội vụ, nhưng đã thất bại trước ông Ishiba ở vòng hai của cuộc bầu cử lãnh đạo đảng hồi tháng 10-2024. Nữ chính khách 64 tuổi đã gây chú ý vì phản đối Ngân hàng Trung ương Nhật Bản tăng lãi suất, cũng như kêu gọi tăng chi tiêu để tạo động lực cho nền kinh tế.

Một số nhà phân tích tin rằng LDP sẽ chuyển hướng sang ông Koizumi. Là hậu duệ của gia tộc chính trị đã điều hành Nhật Bản hơn một thế kỷ, ông Koizumi sẽ trở thành thủ tướng trẻ nhất trong thời kỳ hiện đại nếu lên nắm quyền. Chính khách 44 tuổi này đã dẫn đầu các nỗ lực kiểm soát giá gạo đang tăng cao kể từ khi ông được bổ nhiệm vào tháng 5. Khi tham gia cuộc bầu cử lãnh đạo đảng năm ngoái, ông Koizumi thể hiện bản thân là nhà cải cách có khả năng khôi phục niềm tin của công chúng đối với LDP.

Nhật Bản đang phải đối mặt với những căng thẳng khu vực gia tăng, cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt và tâm lý bất an dâng cao trong dân chúng về vấn đề di cư. Đây là những yếu tố đã thúc đẩy sự ủng hộ dành cho đảng Sanseito theo chủ nghĩa dân túy.

Người kế nhiệm ông Ishiba cũng sẽ đứng trước nhiệm vụ khôi phục niềm tin của công chúng vào LDP, tổ chức đã lãnh đạo đất nước gần như liên tục kể từ năm 1955, sau vụ bê bối tài chính lớn làm rung chuyển đảng này năm 2023. Cuộc thăm dò của đài Kyodo News công bố ngày 7-9 cho thấy tỷ lệ ủng hộ nội các của ông Ishiba chỉ còn 32,7%, giảm 2,7% so với tháng trước.

HẠNH NGUYÊN (Theo Guardian, Reuters)