Châu Phi đang trở thành “điểm nóng” mới cho hàng hóa xuất khẩu dư thừa và giá rẻ của Trung Quốc trong bối cảnh chính sách thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump đang tái định hình thương mại đối với nhà sản xuất lớn nhất thế giới này.

Theo hãng tin Bloomberg, kim ngạch xuất khẩu sang châu Phi của Trung Quốc tính đến tháng 7-2025 đạt mức 122 tỉ USD, tăng 25% so với cùng kỳ năm ngoái và đang trên đà lần đầu vượt mốc 200 tỉ USD. Trong đó, Nigeria, Nam Phi và Ai Cập là những quốc gia châu Phi mua sản phẩm của Trung Quốc nhiều nhất.

Một trang trại năng lượng mặt trời ở châu Phi. Ảnh: SCMP

Giảm bớt tình trạng dư thừa 

Máy móc xây dựng, xe chở khách, sản phẩm từ thép và tấm pin năng lượng mặt trời là những mặt hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang châu Phi tăng trưởng nhanh nhất trong 7 tháng đầu năm 2025. Trong khi lượng máy móc xây dựng Trung Quốc xuất khẩu sang châu Phi tăng 63% so với cùng kỳ năm ngoái, lượng xe chở khách Bắc Kinh xuất khẩu sang lục địa đen tăng hơn gấp đôi, còn một số sản phẩm thép tăng trưởng ở mức 2 chữ số.

Đáng chú ý hơn cả có lẽ là lượng tấm pin năng lượng mặt trời Trung Quốc xuất khẩu sang châu Phi. Theo phân tích dữ liệu do tổ chức nghiên cứu năng lượng toàn cầu Ember thực hiện, các công ty Trung Quốc trong năm qua đã xuất khẩu tấm pin năng lượng mặt trời đến ít nhất 25 quốc gia châu Phi, giúp tạo ra hơn 15 gigawatt năng lượng mặt trời.

“Lượng tấm pin năng lượng mặt trời được nhập khẩu trong 12 tháng qua có tiềm năng làm tăng đáng kể sản lượng điện ở nhiều quốc gia châu Phi” - báo cáo của Ember cho hay. Trong đó, Nam Phi và Nigeria, 2 trong số những nền kinh tế lớn nhất châu Phi, nhập khẩu tấm pin năng lượng mặt trời của Trung Quốc nhiều nhất. Về phần mình, Sierra Leone nhập khẩu lượng tấm pin năng lượng mặt trời tạo ra lượng năng lượng tương đương hơn một nửa tổng công suất điện hiện tại của nước này.

Phần lớn tấm pin năng lượng mặt trời nhập khẩu từ Trung Quốc được lắp đặt trên mái nhà chứ không phải cho các hệ thống quy mô lớn. “Điều này cho thấy cơ hội thị trường rộng mở cho Trung Quốc, đặc biệt là khi Mỹ từ bỏ sự ủng hộ đối với “đổi mới năng lượng xanh”. Nhập khẩu giá rẻ có thể giúp củng cố công nghiệp hóa xanh ở châu Phi và giảm bớt tình trạng dư thừa năng lực sản xuất của Trung Quốc. Châu Phi không có thời gian cho những căng thẳng địa chính trị, họ chỉ cần năng lượng xanh giá rẻ” - Kevin Gallagher, giáo sư Đại học Boston (Mỹ), nhận định.

“Cuộc chiến giá rẻ” vô nghĩa

Dẫu vậy, ngành công nghiệp năng lượng mặt trời Trung Quốc được cho đang tiếp tục lỗ nặng do giá giảm từ chính sách thuế quan nghiêm ngặt của Mỹ. Trong nửa đầu năm 2025, khoản lỗ tại các nhà sản xuất năng lượng mặt trời hàng đầu Trung Quốc đã tăng lên. 

Đối mặt với năm thứ hai liên tiếp thua lỗ đáng kể, các công ty năng lượng mặt trời Trung Quốc đang chịu áp lực ngày càng tăng từ chính phủ nhằm chấm dứt cuộc chiến giá cả. Mới đây, Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin đã tổ chức một hội nghị chuyên đề với sự tham gia của các công ty hàng đầu trong ngành, kêu gọi họ đóng cửa các nhà máy lạc hậu. Bộ này cũng đã nhiều lần triệu tập các công ty lớn, bàn về kế hoạch giải cứu bằng việc mua lại và đóng cửa bớt nhà máy. Các hiệp hội ngành nghề thì kêu gọi chấm dứt “cuộc chiến giá rẻ” vô nghĩa, bởi nếu cứ tiếp tục bán phá giá, không ai có thể sống sót.

Trước đây, nhằm giảm tình trạng dư thừa công suất trong các lĩnh vực như thép và xi măng, Chính phủ Trung Quốc đã áp đặt giới hạn sản lượng hoặc thắt chặt việc cấp phép. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng việc cải tổ ngành năng lượng mặt trời sẽ khó khăn hơn vì các công ty lớn nhất trong ngành là doanh nghiệp tư nhân.

Thực tế, ngành pin mặt trời Trung Quốc đang vận hành với công suất gấp đôi nhu cầu toàn cầu. Trong cơn sốt đầu tư từ 2020 đến 2023, các địa phương thi nhau rót vốn xây nhà máy mới. Khi các dây chuyền cùng lúc đi vào hoạt động, thị trường ngập tràn nguồn cung. Giá bán rơi tự do, có thời điểm thấp hơn cả chi phí sản xuất, đẩy toàn bộ chuỗi giá trị từ trên xuống dưới vào vòng xoáy lỗ. Hệ quả là chỉ riêng năm ngoái, hơn 40 doanh nghiệp phá sản hoặc buộc phải sáp nhập. 5 công ty hàng đầu đã phải cắt giảm hơn 80.000 lao động, tương đương gần 30% nhân sự toàn ngành.

TRÍ VĂN (Tổng hợp)