“Đêm nay sẽ không còn được ngủ với mẹ, với các em tôi, không còn được mẹ nuông chiều nữa rồi. Nhớ mẹ và các em, nước mắt tôi cứ chảy ra tự lúc nào, dù cố giấu ba nhưng cũng không được. Ba ôm tôi vào lòng an ủi: Phải ráng lên con trai, đi học là làm cách mạng, học để đánh thắng Mỹ, trả thù cho các cậu con và bà con mình đã hy sinh”…

Trong dòng hồi ức của mình, TS Nguyễn Việt Hùng, nguyên Ủy viên Ban Thường vụ, nguyên Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Sóc Trăng, nguyên Bí thư Thành ủy Sóc Trăng, kể về những ngày đầu từ Mỹ Quới, được cha chèo xuồng đến Bắc Hưng, gửi đi học Trường Lê Văn Tám. Khi ấy, ông Hùng mới 12 tuổi, phải ở nhờ nhà dân để đi học.

Ông Hùng còn nhớ, lớp học của ông phải dời nhiều chỗ để tránh sự càn quét của địch, từ Bắc Hưng, xã Vĩnh Hưng sang Cai Tài rồi về Bà Chăng, Trưng Hưng II, Đông Hưng, Cơ Nhì… Đi đến đâu, thầy cô và học trò Trường Lê Văn Tám đều được dân đùm bọc, chở che, dựa vào dân mà sống để dạy và học tốt. Cũng từ đó, ông Hùng có thêm những người chú, bác thân thương, những bà nội nuôi, cô nuôi, chị nuôi nghĩa tình như cật ruột… “Ai cũng có một thời thiếu niên. Thời ấy của tôi và các bạn tôi là một lời thơ của bài thơ với nhiều kỷ niệm bi hùng. Cánh cửa mỗi cuộc đời chúng tôi được mở ra theo chân trời cách mạng, bắt đầu từ mái trường mang tên Lê Văn Tám” - ông Hùng xúc động.

***

Ký ức của ông Hùng cũng là ký ức đẹp của bao thế hệ giáo viên, học sinh Trường Lê Văn Tám, tỉnh Sóc Trăng, thời kháng chiến chống Mỹ. Mái trường dưới mưa bom bão đạn, trưởng thành từ chiến tranh khói lửa, với sự lãnh đạo của Đảng và tình yêu thương, đùm bọc của nhân dân. Sự ra đời của Trường Lê Văn Tám là một trong những sự kiện chính trị của tỉnh Sóc Trăng trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ. Đây là loại hình trường xuất hiện đầu tiên ở miền Tây Nam Bộ. Thời gian đầu (1961-1970), giáo viên và học sinh của trường được gởi trong dân, thời kỳ sau (1970-1975) hình thành cơ chế quản lý dạy và học tập trung trong căn cứ lõm.

Năm 1961, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ mới, Ban Tuyên Văn Giáo Tỉnh ủy Sóc Trăng được kiện toàn. Các tiểu ban được bổ sung và thành lập mới một số tổ chức, bộ phận của Ban. Các đoàn nghệ thuật được thành lập như Đoàn Ca múa Lý Tự Trọng, rồi Đoàn Ca múa Võ Thị Sáu, Đoàn Cải lương Phú Lợi (sau đổi thành Đoàn Cải lương Chuông Vàng). Diễn viên là người có năng khiếu nghệ thuật từ các huyện rút lên, nhưng học vấn còn yếu. Ban Tuyên Văn Giáo và Tiểu ban Văn nghệ phân công ông Đoàn Văn Ánh (Ba Ánh), cán bộ văn nghệ, mở lớp dạy học lực lượng diễn viên.

Nhu cầu đào tào, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ trẻ, có trình độ văn hóa, đạo đức cách mạng ngày một cấp thiết, trước là phục vụ cuộc kháng chiến chống Mỹ, sau là tham gia kiến thiết quê hương khi nước nhà hòa bình, thống nhất. Giữa năm 1961, lớp học nội trú trong dân ra đời, tại nhà ông Hai Phong ở ấp Hậu Bối, xã Vĩnh Hưng. Học sinh của lớp chưa tới 20 người, là con cán bộ cách mạng của tỉnh, huyện, phần lớn là diễn viên Đoàn Ca múa Lý Tự Trọng, rồi Đoàn Ca múa Võ Thị Sáu. Trường được đặt tên là Trường Lê Văn Tám.

Sinh hoạt của học sinh Trường Lê Văn Tám tại Khu Căn cứ Mỹ Phước (năm 1973). Ảnh: VĂN NGỌC NHUẦN

Trường Lê Văn Tám hoạt động từ năm 1961 đến tháng 8-1976, được sự chỉ đạo của Tỉnh ủy Hậu Giang (tháng 2-1976 hợp nhất tỉnh Sóc Trăng, tỉnh Cần Thơ và TP Cần Thơ thành tỉnh Hậu Giang), học sinh lớn tuổi của trường chuyển qua học Trường Bổ túc Công Nông tỉnh, số học sinh nhỏ tuổi chuyển qua học Trường Nguyễn Việt Hồng ở Vị Thanh. Kể từ đó, Trường Lê Văn Tám kết thúc vai trò lịch sử.

15 năm ra đời, tồn tại và phát triển, Trường Lê Văn Tám, tỉnh Sóc Trăng, thời kỳ chống Mỹ cứu nước đã mở được 45 lớp, từ lớp 1 đến lớp 6, hệ 10 năm, với khoảng 1.500 lượt học sinh theo học. Mỗi học sinh là một chiến sĩ cách mạng, thoát ly gia đình khi mới 12-13 tuổi, mang theo lòng yêu nước, khát khao góp sức giải phóng quê hương. 15 năm Trường Lê Văn Tám hoạt động, dù trong điều kiện chiến tranh ác liệt nhưng chưa có một học sinh nào hy sinh trong lúc học tập ở trường. Tuy nhiên, trường có 5 thầy cô giáo hy sinh và 6 thầy cô bị thương.

Dạy và học trong điều kiện hết sức khó khăn, thiếu thốn và gian khổ, nhưng thầy cô và học sinh trường luôn nỗ lực vượt khó. Các thế hệ học sinh trường vẫn không quên những mùa khô nơi vùng phèn mặn, phải lấy đất sét thay xà bông gội đầu, những bữa cơm với rau rừng chấm muối, những bàn học bằng sóng lá dừa nước tạm bợ… Học sinh trường phân công nhau đi bắt hủn hỉn về kho hay xin đọt khoai, đọt mì, dừa rám của bà con làm thức ăn. Nhớ nhất là những lần thầy trò cùng đối phó với đạn nổ bom rơi, máy bay, trực thăng của địch. 

Rất nhiều học sinh từ mái trường Lê Văn Tám đã viết đơn xin đi bộ đội, cầm súng bảo vệ quê hương. Cuối năm 1965, lớp 4 ở Cai Tài có nhiều học sinh xin đi bộ đội, kết quả có 9 học sinh được Tiểu đoàn Phú Lợi I tiếp nhận. Trong chiến đấu, 6 người đã hy sinh, 2 người thương binh hạng 2/4… Tiếp nối nhau, bao thế hệ học sinh Trường Lê Văn Tám đã anh dũng chiến đấu. Theo thống kê, có 40 cựu học sinh Trường Lê Văn Tám hy sinh, 15 người bị thương.

Tiêu biểu là Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Võ Hùng Cường (Võ Văn Thuận), cựu học sinh Trường Lê Văn Tám, 2 lần mưu trí, dũng cảm dẫn mũi xung yếu cùng đồng đội diệt gọn 2 phân chi khu địch tại Rạch Gò vào tháng 4-1972 và Chợ Kinh vào tháng 6-1972. Còn có câu chuyện của Đại tá Lê Kỳ Phùng, cựu học sinh Trường Lê Văn Tám, tháng 7-1966 sau khi kết thúc lớp 5 được bổ sung về Đại đội 1, Tiểu đoàn Phú Lợi. Năm 1967, ông được về Quân khu học báo vụ, học xong thì được rút về chủ lực Quân khu. Sau ngày 30-4-1975, ông cùng đơn vị ra giải phóng các đảo; rồi chiến tranh biên giới Tây Nam nổ ra, ông lại cùng đơn vị chuyển sang làm nhiệm vụ bảo vệ biên giới. Đặc biệt, ông có hơn 10 năm làm nghĩa vụ quốc tế giúp nước bạn Campuchia. Hay như ông Hứa Trung Liệt (Ba Liệt), nguyên Bí thư Huyện ủy Vĩnh Châu, là cựu học sinh ưu tú, đã góp phần xương máu bảo vệ quê hương…

Trong những điều kiện khó khăn, gian khổ như thế, điều gì làm thầy trò Trường Lê Văn Tám vượt qua để dạy tốt, học tốt? Trong hồi ký “Nhớ lớp năm ngày ấy”, bà Phạm Thị Hồng Nga, phụ trách Trường Lê Văn Tám từ năm 1967, lý giải: “Thầy trò chúng tôi gặp nhau ở một động cơ dạy và học: Thầy dạy tốt để đào tạo nhiều lớp người tham gia đánh Mỹ. Trò học tốt để có năng lực đánh Mỹ tốt hơn, góp phần sớm giải phóng đất nước khỏi ách ngoại xâm. Không một chút suy nghĩ về tiền tài, danh lợi, chức vụ. Cho nên, chúng tôi rất thương yêu nhau, xem nhau như ruột thịt và sẵn sàng hy sinh để hoàn thành nhiệm vụ”.

Ông Võ Văn Dũng, cựu học sinh Trường Lê Văn Tám (hiện nay là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó trưởng Ban Nội chính Trung ương), trong hồi ký “Trường Lê Văn Tám đã dạy cho tôi những buổi đầu tiên làm cách mạng”, khẳng định rằng, mái trường này đã tạo nền móng cho các thế hệ học sinh, tạo ra chất “đỏ” trong mỗi người. Bắt đầu từ những khái niệm ban đầu về cách mạng, Đảng, Bác Hồ… đến những kỹ năng như sống tập thể, kỷ luật sinh hoạt, tính tự lập… “Những cái ấy đã tác động dần vào tôi, để rồi chất cách mạng đã có trong tôi tự lúc nào không biết” - ông Võ Văn Dũng kể lại.

Từ nền tảng Trường Lê Văn Tám, biết bao thế hệ học sinh đã trưởng thành, cống hiến cho đất nước. Hàng trăm người đã và đang giữ các chức vụ quan trọng, chủ chốt thuộc các cơ quan Đảng, chính quyền, Mặt trận, đoàn thể… từ Trung ương đến địa phương. Điển hình như ông Võ Văn Dũng, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó trưởng Ban Nội chính Trung ương; ông Nguyễn Tấn Quyên, nguyên Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương, nguyên Bí thư Thành ủy Cần Thơ... Với thành tích đặc biệt xuất sắc trong cuộc kháng chiến cứu nước, Trường Lê Văn Tám, tỉnh Sóc Trăng đã vinh dự được phong tặng Danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân.

***

15 năm lịch sử (1961-1976), Trường Lê Văn Tám đã vun bồi cho biết bao thế hệ học sinh là con em gia đình cách mạng nền tảng tốt đẹp về văn hóa, chính trị tư tưởng, đạo đức cách mạng… để chiến đấu, công tác, trưởng thành, góp phần vào công cuộc bảo vệ và kiến thiết quê hương.

Phát huy truyền thống anh hùng của Trường Lê Văn Tám thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, thầy trò Trường THPT Lê Văn Tám (phường Mỹ Quới) thi đua dạy tốt, học tốt. Ảnh: CTV

Phát huy truyền thống anh hùng của Trường Lê Văn Tám thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, thầy trò Trường THPT Lê Văn Tám (phường Mỹ Quới) hiện nay luôn nêu cao lòng tự hào, nỗ lực dạy tốt, học tốt.

Mãi nhớ trường xưa, ông Nguyễn Việt Hùng cảm ơn Đảng, cảm ơn bà con đã che chở, nuôi nấng và cảm ơn những người thầy, người cô đáng kính, những người bạn như thủ túc: “Tất cả đã tạo dựng cho chúng tôi tâm hồn, cốt cách của một con người, biết yêu thương, căm thù và lòng yêu nước, đức hy sinh”. 

ĐĂNG HUỲNH

Bài viết sử dụng tư liệu quyển “Truyền thống Trường Lê Văn Tám (1961-1976)” (Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Sóc Trăng, tháng 10-2011).