Quý I-2023, hoạt động sản xuất kinh doanh, sản xuất công nghiệp, xuất khẩu, thu hút FDI… gặp nhiều khó khăn, đã tác động trực tiếp đến tăng trưởng kinh tế. Ðồng thời tiềm ẩn rủi ro đối với ổn định kinh tế vĩ mô và các cân đối lớn của nền kinh tế. Mục tiêu tăng trưởng kinh tế 6,5% trong năm 2023 thực sự là thách thức lớn, vậy nên cần tìm kiếm các động lực tăng trưởng mới.

Gia công hàng xuất khẩu tại Công ty CP May Meko - TP Cần Thơ.

Vẫn thiếu động lực tăng trưởng

Theo Bộ Kế hoạch và Ðầu tư, GDP quý I-2023 ước tính tăng 3,32% so với cùng kỳ năm 2022 (kịch bản tại Nghị quyết 01/NQ-CP là tăng 5,6%). Mức tăng này chỉ cao hơn tốc độ tăng 3,21% của quý I-2020, còn lại đều thấp hơn cùng kỳ trong giai đoạn 2011-2023. Nguyên nhân do sản xuất, kinh doanh đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức hơn; xuất khẩu, đầu tư, thu hút FDI giảm, thị trường bất động sản nhiều khó khăn… Bên cạnh đó, thị trường tài chính, tiền tệ chịu tác động lớn của việc điều chỉnh tăng lãi suất điều hành của Mỹ, EU… Và thị trường Trung Quốc dù mở cửa trở lại, tạo cơ hội cho xuất khẩu, nhưng cũng gia tăng áp lực cạnh tranh trong thu hút đầu tư, sản xuất, tiêu thụ thị trường trong nước.

Trong quý I-2023, khu vực công nghiệp - xây dựng giảm 0,4% (công nghiệp giảm 0,82%) ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng toàn ngành kinh tế. Hoạt động sản xuất kinh doanh đã bắt đầu khó khăn từ quý IV-2022, do chưa phục hồi các đứt gãy về thị trường tiêu thụ, chuỗi cung ứng nguyên vật liệu. Trên thực tế, việc gián đoạn một số chuỗi cung ứng cũng tạo áp lực lên các doanh nghiệp. Ðơn cử như ngành dệt may, hiện công nghiệp phụ trợ cho ngành trong nước phát triển rất yếu. Ông Trần Chí Gia, Giám đốc Công ty CP May Meko (TP Cần Thơ), cho biết, nguyên phụ liệu hầu hết nhập khẩu từ Trung Quốc là chính, kế đến là Nhật Bản, Hàn Quốc và Thái Lan; trong nước chỉ mua chỉ may, gòn, lông vũ, keo dựng, bao bì đóng gói. Khi lệ thuộc quá nhiều vào nguyên phụ liệu nhập khẩu sẽ tạo ra tác động lớn đến doanh nghiệp, nếu chuỗi cung ứng này gián đoạn.

Còn theo kết quả điều tra của Tổng cục Thống kê, quý I-2023 khoảng 40% doanh nghiệp chế biến, chế tạo có khối lượng sản xuất, đơn hàng giảm so với quý IV-2022. Theo thống kê của một số hiệp hội ngành hàng, giá trị xuất khẩu thủy sản quý I năm nay giảm 30% so với cùng kỳ năm trước; đơn hàng dệt may giảm 15-20%; các doanh nghiệp xây dựng chưa đạt được 10% kế hoạch năm… và những khó khăn này có thể kéo dài đến hết quý II-2023. Thêm vào đó, tín dụng quý I chỉ tăng 2,06%, chứng tỏ khả năng hấp thụ dòng vốn của doanh nghiệp thấp và làm ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế. Ðiều này đã được thể hiện rõ qua những số liệu về tình hình đăng ký doanh nghiệp quý I-2023 khi số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường (60.241 doanh nghiệp) cao hơn số doanh nghiệp gia nhập và tái gia nhập thị trường (56.946 doanh nghiệp).

Tăng trưởng kinh tế thấp hơn kịch bản đề ra, trong khi tác động dịch COVID-19 còn nặng nề, những tồn tại, yếu kém từ nội tại nền kinh tế ngày càng bộc lộ rõ ràng, nhất là liên quan đến thị trường bất động sản, thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Khả năng chống chịu, thích ứng với các tác động bên ngoài của các doanh nghiệp, dù là tác động nhỏ vẫn chưa được cải thiện. Công tác dự báo, tham mưu còn bị động, phản ứng chính sách trong một số thời điểm chưa kịp thời; công tác phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương chưa chặt chẽ, nhịp nhàng, nhất là những vấn đề mới phát sinh, chưa có tiền lệ.

Cần hệ thống chính sách mới

Trên cơ sở tăng trưởng kinh tế quý I, Bộ Kế hoạch và Ðầu tư dự báo 2 kịch bản tăng trưởng quý II và cả năm 2023. Cụ thể, kịch bản 1, tăng trưởng kinh tế dự báo cả năm tăng 6% (thấp hơn 0,5% điểm so với mục tiêu Quốc hội quyết nghị), nhưng sẽ gây áp lực rất lớn lên mục tiêu tăng trưởng 5 năm 2021-2025, đòi hỏi năm 2024-2025 phải đạt tăng trưởng bình quân gần 8%/năm để đạt mục tiêu 5 năm là 6,5%. Ở kịch bản 2, để đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế cả năm là 6,5%, thì tăng trưởng kinh tế quý II là 6,7% (bằng kịch bản Nghị quyết 01/NQ-CP), quý III và quý IV tăng trưởng lần lượt là 7,5% và 7,9% (cao hơn lần lượt 1 điểm % và 0,8 điểm % so với kịch bản tại Nghị quyết số 01/NQ-CP). Ðây là kịch bản rất thách thức, đòi hỏi nỗ lực, quyết tâm cao của cả hệ thống chính trị. Bởi hầu hết các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, người dân thuộc Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội đã hết thời gian thực hiện hoặc hiệu quả thấp. Bộ Kế hoạch và Ðầu tư kiến nghị lựa chọn kịch bản 2 và đề xuất Chính phủ cần sớm ban hành chính sách hỗ trợ mới như giảm thuế, phí…, tiếp tục phấn đấu giảm mặt bằng lãi suất cho vay để kích thích tăng trưởng, hỗ trợ sản xuất, kinh doanh.

Tính đến cuối quý I, giải ngân các chính sách hỗ trợ thuộc Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội mới đạt hơn 84.000 tỉ đồng. Có chính sách triển khai rất chậm, như hỗ trợ 2% lãi suất, dự kiến cuối năm 2023 mới giải ngân khoảng 2.450 tỉ đồng (thuộc gói hỗ trợ 40.000 tỉ đồng), còn đến khoảng 37.520 tỉ đồng, Bộ Kế hoạch và Ðầu tư kiến nghị cần nhanh chóng điều chuyển cho chính sách khác có khả năng thực hiện hơn. Song song đó, tiếp tục triển khai các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh thương mại điện tử, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, phát huy các FTA đã ký kết; tranh thủ cơ hội xuất khẩu của từng thị trường, mặt hàng; phối hợp với các bộ, ngành, địa phương để khai thác hiệu quả thị trường nội địa.

Các chuyên gia kinh tế cũng cho rằng, cần tạo ra các động lực mới cho phục hồi và tăng trưởng kinh tế. Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, các doanh nghiệp trong nước thiếu nguồn đầu tư cho R&D (nghiên cứu và phát triển), trong khi chính sách hỗ trợ nhà nước cho R&D chưa đạt kỳ vọng của doanh nghiệp. Trong khi đây là mắt xích quan trọng để các doanh nghiệp tạo sự khác biệt trong sản phẩm và củng cố năng lực thị trường, cạnh tranh. Một khía cạnh khác, chúng ta kỳ vọng thu hút FDI để thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển giao công nghệ, nhưng chính sách ưu đãi giữa 2 khối này chưa tạo sự công bằng, nhất là chính sách thuế. Thực tế, liên kết giữa khu vực có vốn đầu tư nước ngoài với doanh nghiệp trong nước cùng tham gia chuỗi giá trị, sản xuất chưa đạt như kỳ vọng. Vậy nên cần tạo ra các động lực mới để doanh nghiệp trong nước lớn mạnh hơn, đủ năng lực đánh giá và nghiên cứu các thị trường.