* Trong những năm qua hoạt động nghiên cứu, chuyển giao kỹ thuật của Viện giúp nông dân chuyển đổi cây trồng, nhưng hiệu quả như thế nào, thưa ông?

- Trước đây, thông qua các dự án (DA) chuyển giao kỹ thuật sản xuất giống lúa chất lượng cao và quy trình canh tác tiên tiến như 1 Phải 5 Giảm, giúp gia tăng hiệu quả sản xuất cho nông dân. Tuy nhiên, đối với vùng sản xuất manh mún khi chuyển đổi lượng lúa chất lượng cao nhưng không trở thành vùng nguyên liệu cộng với ảnh hưởng của xuất khẩu gạo tiểu ngạch thì lúa chất lượng cao có giá ngang với IR50404 nên nông dân không mặn mà chuyển đổi nếu khâu bao tiêu không bảo đảm cho nông dân có lãi. Giống cây trồng trong vùng ĐBSCL phong phú, đa dạng. Nông dân nhạy bén tiếp thu, ứng dụng tiến bộ kỹ thuật nên có khả năng vượt qua khó khăn trong canh tác và quản lý sâu bệnh tạo ra nông phẩm đạt chất lượng, tiêu chuẩn theo yêu cầu thị trường. Vấn đề là lo đầu ra thị trường tốt, bán nông phẩm đảm bảo có lãi cao nông dân sẽ chuyển đổi sản xuất. Do vậy tránh khuyến khích nông dân trồng cây gì mà đầu ra tiêu thụ chưa có.

* Theo ông, khoa học kỹ thuật đóng vai trò như thế nào giúp nông dân chọn cây trồng, vật nuôi phù hợp?

- Trường Đại học Cần Thơ có nhiều khoa nghiên cứu và giảng dạy chuyên ngành: Khoa Nông nghiệp và Sinh học ứng dụng, Khoa Thủy sản, Khoa Công nghệ, …Riêng Viện Nghiên cứu phát triển ĐBSCL có nhiệm vụ nghiên cứu tìm giải pháp cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn và đảm bảo phát triển bền vững về kinh tế - xã hội và môi trường của vùng ĐBSCL thông qua hợp tác đào tạo, nghiên cứu, chuyển giao khoa học kỹ thuật (KHKT) cũng như nâng cao nguồn nhân lực ở địa phương. Trong đó, Viện tập trung nghiên cứu chọn tạo giống và canh tác lúa bền vững; Hệ thống canh tác thích nghi và nông nghiệp đa chức năng; Quản lý đa dạng sinh học và nguồn tài nguyên di truyền cây lương thực; Quy hoạch và quản lý hệ thống nông nghiệp; Kinh tế doanh nghiệp nông nghiệp và kinh tế tài nguyên; Chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị hàng hóa nông sản chủ lực…

Đến nay, Viện hình thành hệ thống mạng lưới trên 300 tổ hợp tác sản xuất, CLB với hơn 10.000 nông dân tiên tiến có trình độ canh tác tốt ở khắp các tỉnh, thành trong vùng ĐBSCL. Các tổ hợp tác, CLB được duy trì hoạt động, cập nhật tiến bộ kỹ thuật mới, có thể nói đây là hạt giống chuyển giao KHKT. Có thể đơn cử như trước đây trong mục tiêu phát triển đa dạng sinh học nhằm bảo đảm an ninh lương thực, có lựa chọn một số cây trồng luân canh trên nền đất lúa như khoai môn, khoai mỡ, khoai lang, khoai mì thích nghi theo vùng sinh thái phèn, mặn ở các tỉnh Đồng Tháp, Tiền Giang, Vĩnh Long, Sóc Trăng, Bạc Liêu…cho thấy rất phù hợp. Hiệu quả cao hơn trồng lúa (trong điều kiện cung chưa vượt cầu). Tuy vậy khi trồng nhiều, sản lượng tăng, khâu tiêu thụ lại gặp khó như khoai lang ở Vĩnh Long, khoai môn ở Đồng Tháp...

* Theo ông, trong các điều kiện đáp ứng yêu cầu chuyển dịch sản xuất hiện nay cần có giải pháp gì để khắc phục tình trạng trên?

- Ở ĐBSCL có nhiều tổ hợp tác sản xuất, CLB nông dân giỏi, cán bộ nông nghiệp địa phương giàu kinh nghiệm và điều kiện đất đai. Bên cạnh đó thành tựu từ các công trình nghiên cứu KHKT của các cơ quan nghiên cứu chuyên ngành nông nghiệp về giống, kỹ thuật canh tác đã từng yểm trợ nhiều mô hình sản xuất thành công. Vấn đề còn lại vẫn là tìm thị trường tiêu thụ nông phẩm tốt cho nông dân, tạo sự đồng bộ trong quá trình chuyển đổi, trong đó có cơ chế khuyến khích DN, nhất là đầu tư công nghệ bảo quản, chế biến sau thu hoạch để tránh tình trạng cùng lúc thu hoạch rộ, thị trường biến động bất lợi, rớt giá. Theo các nhà khoa học khuyến cáo, cần đẩy mạnh đột phá công nghệ chế biến, tồn trữ nông phẩm từ đó quy hoạch vùng sản xuất sẽ không khó.

* Các nước sản xuất nông nghiệp tiên tiến nếu chuyển đổi sản xuất sẽ như thế nào, chúng ta có thể áp dụng cách làm của họ được không, thưa ông?

- Ở một số nước khi thực hiện dự án chuyển đổi có sự tính toán và bảo đảm hiệu quả từ khâu sản xuất đến khâu tiêu thụ, nông dân tin tưởng áp dụng nên ít khi bị thất bại. Hơn nữa các nước phát triển công nghiệp có vùng sản xuất chuyên canh lớn, công tác quy hoạch, định hướng thị trường tốt và còn trợ giá sản xuất cho nông dân dưới nhiều hình thức nên có khả năng cạnh tranh với những nước nghèo sản xuất lạc hậu. Trong khi đó sản xuất nông nghiệp ở nước ta manh mún, nhỏ lẻ là một trong những cản ngại chính. Việc triển khai sản xuất lúa trên cánh đồng lớn cũng từng gặp trở ngại này. Với những nông dân tiên tiến, có điều kiện đất đai và sẵn sàng "sống-chết" với nghề nông sẽ rất dễ yểm trợ họ về kỹ thuật, chuyển giao ứng dụng tiến bộ kỹ thuật mới để thực hiện chuyển đổi hiệu quả.

* Chính phủ đã có chính sách hỗ trợ chuyển đổi sản xuất trực tiếp cho nông dân trồng lúa sang cây trồng hằng năm khác trong các vụ xuân hè, hè thu năm 2014 tại vùng ĐBSCL là 2 triệu đồng/ha. Theo ông cần làm gì nữa?

- Tôi nghĩ với mức hỗ trợ chuyển đổi sản xuất như trên là rất tốt, tạo điều kiện cho nông dân có vốn đầu tư, nhưng với số tiền này chỉ giúp nông dân cải tạo hệ thống canh tác phù hợp điều kiện sản xuất cây trồng mới và vẫn chưa đủ sức hấp dẫn mà cái nông dân cần là đầu ra có lãi ổn định. Đó là chưa kể tới nhiều rủi ro, dịch bệnh trong quá trình canh tác. Để yểm trợ quá trình chuyển đổi sản xuất, cần tổ chức sản xuất theo qui trình sản xuất tiên tiến như chọn giống tốt, kỹ thuật canh tác phù hợp để giảm giá thành, nâng cao chất lượng sản phẩm theo tiêu chuẩn quốc tế đặt ra theo từng phân khúc thị trường. Căn nguyên là lựa chọn cây trồng có sản phẩm chính, phụ phẩm đều được tiêu thụ tốt, tính toán theo chuỗi giá trị để nông dân có thể tái đầu tư, duy trì sản xuất thì việc chuyển đổi mới bền vững.

* Xin cảm ơn ông.

HỮU ĐỨC (thực hiện)